8 nét tổng quát về sách Ngữ văn 10

Vừa qua, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT đã ký quyết định ban hành các bộ sách giáo khoa mới dùng cho năm học 2022-2023, trong đó có bộ sách Ngữ văn lớp 7 và lớp 10. Trong bài này, tôi xin giới thiệu một số nét tổng quát về bộ sách Ngữ văn 10 (bộ Cánh Diều).

Bìa sách Ngữ văn 10 tập 1 và 2

Thứ nhất, bìa sách: Khác với sách Ngữ văn THCS (minh họa cho 1 tác phẩm tiêu biểu trong sách), với bậc THPT, bộ Cánh Diều chủ trương lấy 1 bức tranh nghệ thuật của 1 họa sĩ nổi tiếng để làm bìa sách. Theo đó, bìa sách Ngữ văn 10 tập 1 lấy tranh “Trước giờ biểu diễn” của Bùi Xuân Phái; bìa tập 2 lấy tranh “Nhớ một chiều Tây Bắc” của Phan Kế An; bìa cuốn “Chuyên đề học tập” lấy tranh “Phong cảnh” của Nguyễn Gia Trí. Đây đều là tranh nghệ thuật của các họa sĩ nổi tiếng nhằm góp phần nâng cao kiến thức, trình độ thẩm mỹ cho học sinh. Thứ hai, cấu trúc sách: Tiếp tục cấu trúc của sách Ngữ văn THCS, sách Ngữ văn 10 dựa trên trục thể loại và kiểu văn bản có kết hợp với nội dung đề tài để tổ chức các bài học. Dựa vào thể loại và kiểu văn bản để hình thành cách đọc, cách viết; tức hình thành và phát triển năng lực giao tiếp, năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học. Chú ý đến nội dung, đề tài để lựa chọn các văn bản đọc cho phù hợp và từ đó mà giáo dục tư tưởng, bồi dưỡng tình cảm, phát triển phẩm chất. Thứ ba, theo chương trình Ngữ văn 2018, sách Ngữ văn 10 tập trung dạy đọc 3 loại văn bản lớn, gồm: Văn bản văn học, văn bản nghị luận và văn bản thông tin. Trong văn bản văn học, dạy cách đọc các thể loại gồm: Sử thi, thần thoại; truyện (tiểu thuyết, truyện ngắn); thơ, kịch bản chèo hoặc tuồng… Các thể loại này khó hơn so với bậc THCS. Với văn nghị luận, vẫn dạy đọc các bài nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Văn bản thông tin là các văn bản thuyết minh tổng hợp, cả về nội dung và phương thức trình bày. Do số tiết lớp 10 ít (3 tiết/tuần), nên ngoài bài mở đầu và phần phụ lục các bảng biểu, sách Ngữ văn 10 chỉ có 8 bài học, chia làm 2 tập, mỗi tập 4 bài, cụ thể như sau: Tập 1 gồm bài 1: Thần thoại và sử thi; bài 2: Thơ (thơ Đường luật); bài 3: Kịch bản (tuồng chèo); bài 4: Văn bản thông tin tổng hợp (đề tài về văn hóa, lễ hội). Tập 2 gồm bài 5: Thơ văn Nguyễn Trãi; bài 6: Truyện và tiểu thuyết; bài 7: Thơ tự do; bài 8: Văn bản nghị luận. Thứ tư, trên cơ sở hệ thống các văn bản của 8 bài học, sách Ngữ văn 10 tổ chức rèn luyện các yêu cầu về viết và nói – nghe theo hướng tích hợp giữa 4 kỹ năng này. Nội dung viết và nói – nghe gắn với nội dung của các văn bản đọc hiểu. Về kỹ năng viết, sách Ngữ văn 10 tập trung rèn cách viết các kiểu bài: Nghị luận về một vấn đề xã hội; phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học (truyện, thơ); viết bài thuyết phục người khác từ bỏ một thói quen xấu và bài luận về bản thân. Ngoài ra, còn viết báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề; viết bản nội quy, hướng dẫn nơi công cộng. Nói và nghe bám sát các nội dung đọc và viết để rèn luyện các kỹ năng như: Thuyết trình, thảo luận một vấn đề xã hội; giới thiệu, đánh giá về một tác phẩm văn học; trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu; thuyết trình về một địa chỉ văn hóa; thảo luận về một vấn đề có các ý kiến khác nhau… Thứ năm, cấu trúc mỗi bài học trong sách Ngữ văn 10 gồm các phần mục lớn là: Yêu cầu cần đạt; kiến thức ngữ văn; đọc hiểu văn bản; thực hành tiếng Việt; thực hành đọc hiểu; viết, nói và nghe; tự đánh giá và hướng dẫn tự học. Trong đó thực hiện trên lớp chủ yếu là các hoạt động đọc hiểu, thực hành tiếng Việt, viết, nói và nghe. Thứ sáu, mỗi bài có 11 tiết trên lớp, mặc dù có gợi ý về thời lượng, nhưng giáo viên được tự chủ và linh hoạt trong phân bổ thời gian. Vì dạy cách đọc theo thể loại nên có thể chỉ dạy 1-2 văn bản chính kỹ, còn lại hướng dẫn học sinh tự đọc, tự làm hoặc nếu bài này thấy học sinh đã hiểu thì chuyển sang bài khác; không phụ thuộc vào biên chế giờ cho từng bài; không sợ hết giờ mà chưa hết bài và ngược lại. Mục tiêu là học sinh hiểu bài và biết vận dụng, thực hành, làm được, không chạy theo số lượng… Ngoài ra, sách Ngữ văn 10 có từ 7 tiết dự phòng để giáo viên sử dụng vào những bài dài và khó. Thứ bảy, ngoài sách chung bắt buộc, Ngữ văn 10 còn có 35 tiết chuyên đề học tập tự chọn in thành tập riêng với 3 chuyên đề: Chuyên đề 1: Tập nghiên cứu và viết báo cáo về một vấn đề văn học dân gian. Chuyên đề 2: Sân khấu hóa tác phẩm văn học. Chuyên đề 3: Đọc, viết và giới thiệu một tập thơ, một tập truyện ngắn, tiểu thuyết. Thứ tám, kế thừa và phát triển là một nguyên tắc xây dựng chương trình và biên soạn sách giáo khoa, vì thế sách Ngữ văn 10 lấy lại một số văn bản trong chương trình và sách giáo khoa hiện hành; đồng thời bổ sung thêm một số văn bản khác nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình mới.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống