Những trang sử khắc trên đá núi Ngũ Hành Sơn

Với hệ thống gồm 78 văn bản đa dạng về nội dung, độc đáo về hình thức và nhiều thể loại văn học của các vị vua, quan triều Nguyễn, trí thức, cao tăng có niên đại trải dài từ đầu thế kỷ 17 đến thế kỷ 20, ma nhai (văn khắc trên đá) tại Ngũ Hành Sơn (TP.Đà Nẵng) đã được Chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á – Thái Bình Dương (MOWCAP) công nhận là di sản ký ức khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Du khách tham quan Ngũ Hành Sơn

Nguồn tư liệu quý

Danh thắng Ngũ Hành Sơn không còn xa lạ với nhiều du khách khi đặt chân đến TP.Đà Nẵng. Nhưng để hiểu sâu về hệ thống văn tự khắc trên đá núi, trong hang động tại danh thắng này có lẽ phải mất thêm chút thời gian tìm tòi. Ông Nguyễn Văn Hiền, Trưởng ban quản lý danh thắng Ngũ Hành Sơn cho biết, hệ thống văn tự với 78 văn bản khắc trên đá tại đây là vô cùng quý giá, mở ra nhiều câu chuyện lịch sử thú vị đối với những ai yêu truyền thống văn hóa.

Cuối đông, tiết trời ẩm và se lạnh, cuộc hành trình tìm hiểu về ma nhai mang đến cho chúng tôi sự tò mò. Ông Hiền cho biết, hệ thống ma nhai tập trung chủ yếu ở động Hoa Nghiêm, Huyền Không, Tàng Chơn, Vân Thông, Linh Nham và rải rác ở một vài nơi khác. Một trong những ma nhai sớm nhất tại đây là bản Phổ Đà sơn Linh trung Phật của thiền sư Huệ Đạo Minh. Muộn nhất là bản Phụng tạo Quán Thế Âm Bồ Tát tôn tượng được viết năm 1955.

Những văn tự khắc trên đá núi Ngũ Hành Sơn vừa được UNESCO công nhận là di sản ký ức khu vực châu Á – Thái Bình Dương

Theo tập hợp ý kiến đánh giá của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước của Sở VH-TT Đà Nẵng, hệ thống ma nhai là kho tàng tư liệu quý được khắc bằng chữ Hán và chữ Nôm lên các vách đá phẳng. Nội dung bao gồm nhiều thể loại như ngự bút, bia ký, thơ văn, đề từ, câu đối… của các vị quan, vua triều Nguyễn, các cao tăng, trí thức, tao nhân mặc khách đã từng đặt chân đến núi Ngũ Hành Sơn. Điều đặc biệt, mỗi văn bản ma nhai là một bản duy nhất. Việc sáng tác, khắc ghi được cụ thể từ ngữ cảnh, thân thế con người, niên hiệu cụ thể đã được sử sách ghi chép lại. Đây cũng là tài liệu gốc duy nhất được vua Minh Mạng ngự bút và cho khắc lên các vách núi, hang động.

Nội dung các văn bản còn thể hiện sự hội nhập mang tính quốc tế của Phật giáo thế kỷ XVII. Là nguồn cứ liệu lịch sử phản ánh hiện diện rõ mối quan hệ giao lưu văn hóa, xã hội, kinh tế từ rất sớm của các nước châu Á với vùng đất Quảng Nam – Đà Nẵng. Mối quan hệ giữa Việt Nam với các nước trên con đường hàng hải và vai trò người phụ nữ Việt Nam trong hôn nhân quốc tế vào thế kỷ 17. Toàn bộ văn bản ma nhai hiện đã được dịch ra tiếng Việt và được xây dựng cơ sở dữ liệu để tra cứu trên Ngân hàng dữ liệu di sản văn hóa Đà Nẵng.

Du lịch nâng tầm di sản

Bà Phan Thị Xuân Mai – Phòng Di sản Văn hóa – Bảo tàng Đà Nẵng, ma nhai có các ý nghĩa và giá trị vượt ra ngoài ranh giới một quốc gia. Đây là loại hình di sản tư liệu quan trọng đối với khu vực châu Á – Thái Bình Dương và thế giới. Đặc trưng cho giao lưu, tiếp xúc và tiếp biến văn hóa giữa các nước Đông Nam Á, biểu hiện cho tầm nhìn chiến lược biển, chính sách ngoại giao rộng mở, mềm dẻo của Việt Nam từ thời trung đại được kế thừa cho tới hôm nay.

Khách du lịch tìm hiểu về lịch sử các văn tự khắc trên đá ở Ngũ Hành Sơn

Muốn câu chuyện lịch sử lưu truyền dài và xa hơn, đẩy mạnh du lịch giới thiệu về di sản văn hóa được xem là giải pháp tốt. Tuy nhiên, trên thực tế, hiện rất nhiều văn bản ma nhai ở Ngũ Hành Sơn đã bị bào mòn theo thời gian, không còn đọc được hoặc khó đọc. Đó là chưa kể câu chuyện chuyển thể thành văn bản tiếng Việt để mọi người cùng biết chưa thật sự phổ biến.

Việc ma nhai được công nhận di sản tư liệu thế giới là cơ sở tiền đề để Đà Nẵng trình hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận danh thắng Ngũ Hành Sơn là di sản văn hóa thế giới. Ông Huỳnh Đình Quốc Thiện – Giám đốc Bảo tàng Đà Nẵng cho rằng, đây là lợi thế lớn để Đà Nẵng khai thác, nâng cao vị thế và phát huy các giá trị di sản nhằm giới thiệu đến du khách khi đến tham quan thành phố biển miền Trung và góp phần phát triển kinh tế của thành phố. Đồng thời nâng cao giá trị của bề dày văn hóa, lịch sử.

Điểm đến Non Nước Ngũ Hành Sơn luôn hấp dẫn du khách với vẻ đẹp của các hang động nằm trong núi đá

Ở một khía cạnh khác, nhìn từ tỉnh Thừa Thiên – Huế, du lịch di sản phát triển rất mạnh, đặc biệt là thu hút du khách từ các nước trên thế giới. Việc hệ thống ma nhai ở danh thắng Ngũ Hành Sơn vừa được vinh danh đã đánh dấu bước đầu tiên ghi danh mình vào bản đồ du lịch hành trình di sản miền Trung nói riêng và cả nước nói chung, đem lại kỳ vọng cho du lịch Đà Nẵng, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.

Theo Sở VH-TT Đà Nẵng, sau khi được công nhận là di sản ký ức khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đơn vị đang tham mưu UBND thành phố lập quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi danh lam thắng cảnh Ngũ Hành Sơn. Xây dựng các quy định, quy chế về quản lý, bảo vệ di sản văn hóa vật thể và phi vật thể gắn liền với danh thắng, trong đó có hệ thống ma nhai. Ông Phạm Tấn Xử – Giám đốc Sở VH-TT Đà Nẵng cho biết, thời gian tới, ngành văn hóa sẽ đẩy mạnh loại hình du lịch văn hóa, du lịch di sản để nâng cao giá trị di sản trên địa bàn. Về lâu dài sẽ xem xét, tuyển chọn và đề nghị đưa vào trường học các tác phẩm tiêu biểu trong hệ thống ma nhai nhằm giáo dục truyền thống, nâng cao nhận thức trong thế hệ trẻ về giá trị và ý thức bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Vĩnh Yên