Thi tuyển sinh lớp 10 năm 2023: Ôn tập môn ngữ văn thế nào cho hiệu quả?

Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập ở TP.HCM hàng năm luôn nóng – hừng – hực. Nhà trường, phụ huynh và học sinh rất quan tâm về nội dung ôn thi, cấu trúc và các yêu cầu của đề thi, cũng như tập trung nhiều vào công việc ôn thi. Ngoài môn toán và ngoại ngữ, ngữ văn cũng là môn rất được quan tâm.

Theo tác giả, học sinh cần rèn luyện kỹ năng phân tích, cảm nhận tác phẩm văn học theo 2 thể loại cơ bản là thơ và truyện; nhất thiết phải biết thêm các tác phẩm ngoài sách giáo khoa có cùng chủ đề (ảnh minh họa). Ảnh: Y.Hoa

Đề thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập môn ngữ văn tại TP.HCM năm nay cơ bản vẫn như năm 2022 vừa qua. Theo đó, cũng với thời gian làm bài là 120 phút, đề gồm 3 yêu cầu: đọc hiểu, nghị luận xã hội và nghị luận văn học, tương ứng với thang điểm là 3 – 3 và 4 điểm. Theo người phụ trách công tác ra đề, đề thi môn ngữ văn năm nay sẽ tiếp tục chú trọng nhiều hơn đến tính thực tiễn. Vậy học sinh chú ý gì để ôn tập đúng trọng tâm? Dưới đây là những lưu ý về các trọng tâm của 3 yêu cầu, gợi ý cách làm bài, cũng như các lỗi mà học sinh nên tránh.

Nắm vững trọng tâm 3 yêu cầu của đề thi

Ở phần đọc hiểu (3 điểm), văn bản đề cho khá đa dạng, có thể là văn bản nghị luận, văn bản thông tin, văn bản văn học, văn bản khoa học. Câu hỏi phần này được tổ chức theo các mức độ từ dễ đến khó; từ nhận biết, thông hiểu đến phân tích, suy luận và đánh giá, vận dụng. Cần chú ý là, trong đó có câu hỏi về kiến thức tiếng Việt (từ 0,5 đến 1 điểm).

Với bài văn nghị luận xã hội (viết bài văn khoảng 500 chữ – 3 điểm), học sinh cần chú ý đến các thao tác lập luận, xem đó là bộ khung (xương sống) của bài làm. Trong đó có các thao tác không thể thiếu là giải thích, phân tích, bình luận, chứng minh… Bài làm điểm kém là những bài hiểu sai vấn đề (lạc đề). Nên học sinh cần xác định đúng vấn đề nghị luận. Từ đó triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm, vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp chặt chẽ giữa lý lẽ và dẫn chứng, rút ra bài học nhận thức và hành động cho bản thân. Cách yêu cầu ở câu hỏi này những năm gần đây khá đa dạng. Có thể là bàn luận về một ý kiến hoặc đưa ra một câu chuyện, một bài báo, thậm chí là một bức tranh minh họa…, từ đó yêu cầu học sinh nghị luận. Nếu hiểu sai, bài làm sẽ lạc đề.

Với câu nghị luận văn học (4 điểm), học sinh cần chú ý đến sự tích hợp trong câu hỏi. Theo đó, học sinh được chọn 1 trong 2 đề để làm bài phần này. Đề 1, nghị luận một tác phẩm thuộc chủ đề đã cho. Từ đó chỉ ra ảnh hưởng, tác động của tác phẩm đối với bản thân, hoặc liên hệ đến tác phẩm khác, đến thực tế cuộc sống để rút ra ý nghĩa, bài học. Đề 2, gợi mở hơn, đặt ra một tình huống và yêu cầu học sinh sử dụng kiến thức, sự trải nghiệm trong quá trình đọc để giải quyết tình huống ấy.

Lỗi thường thấy của học sinh trong phần này là diễn xuôi lại tác phẩm. Bài làm thiếu cảm xúc do lười đọc, lệ thuộc bài văn mẫu. Hoặc do phân bố thời gian không hợp lý dẫn đến bài làm thiếu cân đối; bố cục bất cân xứng, thiếu thuyết phục.

Rèn luyện các kỹ năng cần thiết để làm bài

Để ôn tập tốt phần đọc hiểu, học sinh cần lựa chọn các văn bản có tính thời sự qua sách báo, văn bản có nội dung phù hợp với lứa tuổi. Luyện tập các kỹ năng thiết yếu như đọc và phát hiện, nhận biết; kỹ năng đặt nhan đề, giải thích các từ ngữ, chi tiết, hình ảnh trong văn bản; phát hiện các vấn đề về sử dụng tiếng Việt trong văn bản. Bên cạnh đó, học sinh cần rèn luyện thao tác tóm tắt văn bản; biết liên hệ, so sánh văn bản đang đọc với văn bản liên quan. Quan trọng nữa là, học sinh biết liên hệ với thực tế cuộc sống, nêu quan điểm cá nhân, đề xuất giải pháp… Khi làm bài, học sinh cần đọc kỹ đề và phân tích kỹ để nắm chắc các yêu cầu và có cách trả lời hiệu quả. Lỗi thường gặp ở phần này là học sinh trả lời sơ sài, qua quýt, không đủ ý theo yêu cầu đáp án, hoặc trả lời lan man dài dòng, mất thời gian không cần thiết. Cần nhớ nữa là phải trả lời cho hết ý của câu hỏi, không nên đơn giản hóa câu trả lời.

Chú ý có 4 yêu cầu bắt buộc của cả bài làm văn nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Đó là làm rõ luận đề, không lạc đề; bố cục không rõ ràng, hợp lý; diễn đạt (dùng từ, đặt câu, chính tả, chữ viết); và sáng tạo (cảm nhận/chính kiến riêng, sâu sắc, dùng từ/đặt câu hay, có liên hệ với kiến thức cuộc sống, lý luận văn học).

Muốn làm tốt phần nghị luận xã hội, đòi hỏi học sinh phải có những quan điểm, chính kiến xác đáng. Bài làm phải có lập luận chặt chẽ, lý lẽ sắc bén và dẫn chứng thuyết phục. Lỗi của học sinh khi làm phần này thường là viết không đúng theo yêu cầu, hiểu sai luận đề, bàn luận chung chung, thiếu chiều sâu tư duy xã hội và các lỗi về kỹ năng hành văn. Ngoài ra, học sinh cần chú ý đến thang điểm và cách chấm của các năm trước đây để không bị mất điểm.

Để có điểm cao phần nghị luận văn học, học sinh cần rèn luyện kỹ năng phân tích, cảm nhận tác phẩm văn học theo 2 thể loại cơ bản của lớp 9 là thơ và truyện. Nhất thiết phải biết thêm các tác phẩm ngoài sách giáo khoa có cùng chủ đề. Với phần mở rộng vế sau của câu hỏi, cần dùng kiến thức và sự trải nghiệm bản thân để giải quyết một tình huống cụ thể nào đó. Ngoài ra, để không bị mất điểm, để đáp ứng đúng các yêu cầu của giám khảo, học sinh nên tham khảo đáp án chấm của đề thi các năm gần đây (từ giáo viên trực tiếp giảng dạy). Chú ý thang điểm, cách (mẹo) trả lời của đáp án. Chú ý có 4 yêu cầu bắt buộc của cả bài làm văn nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Đó là làm rõ luận đề, không lạc đề; bố cục không rõ ràng, hợp lý; diễn đạt (dùng từ, đặt câu, chính tả, chữ viết); và sáng tạo (cảm nhận/chính kiến riêng, sâu sắc, dùng từ/đặt câu hay, có liên hệ với kiến thức cuộc sống, lý luận văn học).

Trần Ngọc Tuấn
(Trường THPT Tây Thạnh, TP.HCM)