Đề án 322: Nhà trường, người học phải cùng sát vai

Bồi hoàn kinh phí là một quy định bắt buộc đối với các nghiên cứu sinh nếu không hoàn thành nhiệm vụ hoặc cam kết trở về. Nhưng xem ra, việc Nhà nước bỏ tiền ra thì dễ nhưng thu về lại rất khó. Theo báo cáo của Bộ GD-ĐT, sau 10 năm triển khai đề án đã có trên 3.000 lưu học sinh tốt nghiệp về nước/ tổng số 3.341 người đi. Trong đó, số tiến sĩ về nước là 1.074, thạc sĩ  984, thực tập sinh 233 và 726 sinh viên ĐH. Tuy nhiên, một tỷ lệ người hoàn thành không về nước chỉ chiếm 1%, khoảng 33 người trong tổng số người đi nhưng cũng cần xem xét cơ chế để quản lí hiệu quả hơn. Đại tá Trần Tiến Hạc, Phó cục trưởng Cục Cán bộ (Bộ Quốc phòng) cho biết, khối quân đội có 4 học viên diện 322 bị trả về khi gặp khó khăn ở nước theo học. Việc thu hồi kinh phí đối với những trường hợp này là không thể, do gia đình học viên có kinh tế khó khăn hoặc chưa phải là quân nhân. ĐH Đà Nẵng cũng đang đau đầu vì bế tắc trong việc thu hồi kinh phí đối với 4 trường hợp đi học không về nước hoặc về nước không làm việc. Trong đó, có 2 trường hợp không hoàn thành nhiệm vụ; 1 trường hợp xin ở lại chưa xử lí được và 1 trường hợp về làm việc 6 tháng thì bỏ không làm nữa vì lý do lương thấp. Do đó, ông đề nghị: học viên đi học diện 322 phải cam kết có xác nhận của gia đình nếu vi phạm phải bồi hoàn kinh phí. Khi đó, cơ chế tạo kinh phí cho ứng viên đi học sẽ chuyển từ cơ chế cấp học bổng sang cho vay học bổng có bảo lãnh của ngân hàng. Chỉ xóa nợ dần dần khi về công tác tại cơ quan… Đây cũng là đề xuất của TS. Trần Trung, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên.

Một khó khăn nữa đối với các trường khi thực hiện đề án này đó là kinh phí Nhà nước chuyển cho các nghiên cứu sinh còn quá chậm. Bà Vũ Thị Bích (Viện Vật lý) cho biết, hiện nay tiền từ ngân sách gửi cho du học sinh vẫn còn rất chậm. Thậm chí, nhiều em phải về nhà chờ lấy tiền nhưng đến ngày đi rồi vẫn chưa được nhận. Viện cũng đã gửi rất nhiều công văn cho Bộ GD-ĐT nhưng chưa bao giờ được trả lời. Bên cạnh đó vấn đề thủ tục, giấy tờ cũng rất chậm trễ, ảnh hưởng đến việc học của các em. Đại tá Trần Tiến Hạc còn cho biết thêm việc thông báo chỉ tiêu đến các trường của bộ hiện nay còn chậm, khiến thời gian gấp, gây khó khăn cho việc làm hồ sơ. Ngoài ra, việc đào tạo nguồn để du học nước ngoài còn khó khăn, nhất là vấn đề ngoại ngữ. Ông mong Cục Đào tạo với nước ngoài nên dành một phần kinh phí để đào tạo ngoại ngữ cho học viên trước khi du học. Phó giám đốc ĐH Quốc gia TP.HCM Nguyễn Đức Nghĩa đề xuất, Cục Đào tạo với nước ngoài phải có quy trình đăng ký học bổng 322 công khai, có thời gian cụ thể. Ở một số nước chi tiêu đắt đỏ, Nhà nước nên tăng hỗ trợ để sinh viên sống tốt hơn. Ông Nghĩa cho rằng, phạm vi du học theo Đề án 322 nên mở rộng đối tác các ngành xã hội, nhân văn, khí hậu, kinh tế biển. Nên phát triển Đề án 322 theo hướng giảm dần đầu tư ngân sách của Nhà nước mà có sự phối hợp của đơn vị cử người đi đào tạo, bản thân người học để giảm gánh nặng cho Nhà nước. Chúng ta cũng nên gửi người đi học từ thạc sĩ để tạo nguồn cho đào tạo tiến sĩ.

Tại hội nghị, Bộ GD-ĐT đề xuất thực hiện Đề án 322 đến năm 2020, với kinh phí dự kiến 79 triệu USD. Nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Trần Văn Nhung đề xuất kéo dài đến 2050 hoặc 2045 với lập luận: Những người đi học về thổi một luồng gió mới cả về tư duy, phương pháp, quản lí đến giáo trình… trong mỗi cơ sở. Vì vậy, những người đề xuất kéo dài đề án thêm 10 năm mà xin 79 triệu USD chỉ bằng kinh phí làm đoạn đường Ô Chợ Dừa – Kim Liên mà đang lo không biết có được không? Ông Nhung nói, tại sao giáo dục lại có những lo lắng như thế, tại sao phải khổ thế? Tuy nhiên, ông Nhung cũng khẳng định du học tự túc thì có thể “bèo dạt mây trôi”. Còn du học diện 322 thì phải về, không về phải trả lại thuế.

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân cho biết, sau 10 năm Đề án 322 đã có những kết quả đáng tự hào. Cục Đào tạo với nước ngoài có dữ liệu của khoảng 1.000 trường đại học khắp thế giới, nơi Việt Nam có người theo học. Đó là dữ liệu quý không phải ai cũng có được. Phó thủ tướng cũng chỉ đạo, thời gian tới, cần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và đội ngũ khoa học công nghệ, trong đó nòng cốt là những cán bộ đi học nước ngoài về. Ông nhấn mạnh Đề án 322 sẽ kết thúc vào năm 2014- 2015 và yêu cầu Bộ GD-ĐT và Cục Đào tạo với nước ngoài xây dựng một đề án mới, tiếp tục cử người đi học ở nước ngoài. Đề án mới phải hoàn thành vào tháng 2-2012.