Ôn tập môn ngữ văn: Chú ý cách làm các kiểu bài

Về phương pháp ôn luyện: GV cần tổ chức cho các em cách tự ôn tập, học nhóm; đồng thời GV thực hiện ôn tập theo hình thức cuốn chiếu. Trên từng bài phải ôn đi ôn lại nhiều lần. Luyện HS biết cách tìm hiểu yêu cầu đề, cách làm dàn ý, phương pháp làm bài cho từng loại câu hỏi. Như vậy mới có thể tránh lạc đề. Biết cách viết mở bài, kết bài đúng yêu cầu với đề. Nên dùng nhiều phương pháp linh hoạt cả về lượng kiến thức, cách thức, thời gian phù hợp, tránh học tủ, đoán mò.

Về nội dung ôn luyện: Các em cần đọc kỹ sách Hướng dẫn ôn tập ngữ văn năm 2012-2013 (sách mới ấn hành), chú ý từng bài có những câu mới so với sách hướng dẫn các năm trước. Cụ thể về cấu trúc đề thi như sau:

Câu 1 (giáo khoa): Tổ chức dò bài từ câu cơ bản (biết) đến câu vận dụng (hiểu). Chú ý các bài văn học sử: Bài khái quát văn học Việt Nam từ Cách mạng Tháng Tám đến nay (có 5 tiền đề, thành tựu các thể loại qua từng giai đoạn, vài đặc điểm chung). Bài tác gia văn học, chú ý tác gia Hồ Chí Minh, Tố Hữu, Nguyễn Tuân. Các bài tác phẩm vừa có văn học Việt Nam vừa có văn học nước ngoài.

Câu 2 (nghị luận xã hội): Ngoài luyện cách mở bài, kết bài, phân đoạn, dùng từ, viết câu, rèn chữ, HS cần chú ý phương pháp làm bài. Về nghị luận một vấn đề tư tưởng, đạo lý, nên triển khai theo cách: Giải thích vấn đề, phân tích và chứng minh (từ thực tế đời sống, từ lịch sử và văn chương). Bình luận đánh giá gồm khẳng định và phê phán. Đây là khâu các em yếu nhất. Cuối cùng rút ra bài học liên hệ bản thân. Về nghị luận một hiện tượng đời sống, khi đưa dẫn chứng nên hạn chế từ văn học vì đặc trưng hư cấu làm giảm tính thuyết phục. Nên lấy dẫn chứng từ bài học lịch sử và trong đời sống thì sinh động hơn. Về nghị luận một vấn đề xã hội đã nêu trong tác phẩm, đề tài thường là một câu thơ, lời nói của nhân vật, ý kiến của tác giả hay một khía cạnh chủ đề tác phẩm (sức mạnh ý chí của con người trong truyện Ông già và biển cả, quan niệm về cuộc sống trong kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt). Mục đích khi phân tích dạng đề này là đưa ra vấn đề xã hội được đặt ra trong tác phẩm, do vậy không cần đánh giá cái hay cái đẹp của ngôn từ, không cần đánh giá giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm mà chỉ lấy ý kiến đánh giá tác phẩm làm phương tiện cho quá trình nghị luận tiếp theo. Cách thức tiến hành theo 2 bước. Bước 1: Phân tích tác phẩm để làm rõ vấn đề xã hội cần bàn. Bước 2: Bàn về vấn đề xã hội được đặt ra trong tác phẩm. Nếu bước 2 phân tích sâu thì bước 1 chỉ cần nói sơ lược mà thôi.

Câu 3 (nghị luận văn học): Về truyện, cần nắm hoàn cảnh sáng tác, thể loại, cốt truyện, hệ thống nhân vật, giá trị nội dung nghệ thuật đặc sắc nhất. Ngoài ra cần thuộc một vài câu dẫn chứng tiêu biểu, trích dẫn chính xác tránh hiện tượng “râu ông nọ cắm cằm bà kia”. Phân tích đi theo 3 hướng: Cảm nhận giá trị nội dung, nghệ thuật đoạn trích; phân tích tình huống truyện, nhan đề, cảm nhận một chi tiết một đoạn văn; phân tích một nhân vật hoặc một nhóm nhân vật, một hình tượng tiêu biểu. Về ký hiện đại, cần nắm chủ đề, cảm hứng thẩm mỹ và những nét đặc sắc riêng. Luyện cảm nhận một hình tượng nghệ thuật (vẻ đẹp đa chiều trên nhiều phương diện, chọn một vài phương diện đặc sắc để luyện phân tích). Luyện cảm nhận sự sáng tạo của tác giả trong tác phẩm có liên quan đến phong cách tác giả.

Với thơ ca, cần nắm phong cách nổi bật của tác giả, thuộc một số câu thơ tiêu biểu. Nắm khuynh hướng tư tưởng, giọng điệu tình cảm của nhân vật trữ tình, sáng tạo ngôn từ và hình ảnh nghệ thuật. Về văn nghị luận (Tuyên ngôn độc lập), cần nắm mục đích sáng tác, bố cục văn bản qua các luận điểm. Luyện tập phân tích đoạn trích cần xác định vị trí đoạn trích đó trong toàn bộ tác phẩm. Về kịch (Hồn Trường Ba, da hàng thịt) phải tóm tắt được vở kịch, tóm tắt đoạn trích. Lưu ý vị trí đoạn trích trong xung đột kịch, hành động kịch. Dù ở thể loại nào cũng cần phải nắm được đề tài, chủ đề, khuynh hướng tư tưởng, cảm hứng thẩm mỹ và thuộc một số đoạn văn, câu thơ tiêu biểu để làm dẫn chứng khi chứng minh. Tuy nhiên lượng kiến thức học vừa đủ, nếu quá tải thì dừng lại chứ đừng tạo nên áp lực nặng nề, không còn thoải mái về tinh thần. Nên hướng tới cách làm các kiểu bài vì đề tài phong phú mà nội dung thì bao la.

Phạm Chí Dũng

(Chuyên viên bộ môn ngữ văn, Sở GD-ĐT TP.HCM)