Giảng dạy lịch sử địa phương sao cho hiệu quả?

Đặc biệt việc cung cấp những sự kiện, nhân vật lịch sử gắn liền với thành phố, làng quê – nơi mà HS đang sinh sống sẽ có tác động mạnh mẽ đến tình cảm, tư tưởng của các em.

Chính vì đặc điểm đó, Bộ GD-ĐT đã dành một thời lượng nhất định trong chương trình môn lịch sử cho phần lịch sử địa phương (LSĐP) nhằm giúp các em hiểu biết, tự hào về lịch sử của địa phương mình đang sinh sống. Tuy nhiên, giáo viên bộ môn phải mất rất nhiều thời gian để phần soạn giảng của mình ngắn gọn nhưng vẫn dễ hiểu, giúp HS tiếp thu hiệu quả nhất. Vì theo phân phối chương trình của bộ, số tiết LSĐP chỉ chiếm từ 2 đến 4 tiết, cùng với việc hạn chế về tài liệu, giáo trình, cách thức giảng dạy… đã khiến các tiết này chưa thật sự đạt kết quả như mong muốn.

Những năm gần đây, Sở GD-ĐT TP.HCM có biên soạn tài liệu giảng dạy LSĐP, nhưng thực tế khi giảng dạy vẫn chưa thật sự thu hút HS vì còn thiếu sinh động, mang tính khái quát chung. Từ thực tế đó, chúng ta cần có những giải pháp đồng bộ hơn.

Nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học LSĐP tại các trường THCS trên địa bàn thành phố, trong phạm vi bài viết này chúng tôi xin mạnh dạn đưa ra một vài ý kiến sau đây.

Trong chương trình môn lịch sử ở khối lớp 7, các em đã tìm hiểu sự ra đời, tồn tại và phát triển của nhà Nguyễn về kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, giáo dục… Nội dung môn lịch sử khối lớp 8 là kiến thức của giai đoạn thực dân Pháp xâm lược, ta mất dần ba tỉnh miền Đông rồi miền Tây Nam kỳ, nhân dân ta liên tiếp khởi nghĩa chống Pháp. Như vậy, trong chương trình lịch sử khối lớp 7-8, khi tìm hiểu về trường thi Hương Gia Định trong giai đoạn triều Nguyễn từ năm 1813 đến 1858, chúng ta có thể nhận thấy các sĩ tử Nam kỳ xuất thân từ các kỳ thi Hương đã có rất nhiều đóng góp to lớn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Tiêu biểu là các thủ khoa Nguyễn Hữu Huân, Bùi Hữu Nghĩa; các cử nhân Phan Thanh Giản, Phan Văn Trị, Trương Gia Hội, Trần Xuân Hòa, Phan Văn Đạt, Nguyễn Thông… Những nhân vật lịch sử này không được nhiều thế hệ sau biết đến một cách cụ thể và đầy đủ, thậm chí chưa được chính xác.

Do đó, để HS ngày nay hiểu rõ hơn về cuộc đời và sự nghiệp của họ, thiết nghĩ ngoài sự vinh danh trong xã hội còn cần đưa vào nội dung giảng dạy LSĐP theo từng bậc học.

Thứ nhất, chúng ta có thể tổ chức theo từng khối lớp hoặc nhiều khối lớp với nhau. Có thể cho các em tìm hiểu giáo dục khoa cử ở Nam kỳ đã đào tạo những sĩ tử tiêu biểu nào? Kể tên các sĩ tử đó. Cho HS quan sát khu vực địa bàn các em sinh sống hoặc biết tại thành phố có ngôi trường, con đường, đền thờ, tượng đài… nào mang tên họ (ví dụ đường Âu Dương Lân (Q.8), đường Nguyễn Thông (Q.3), Trường THPT Nguyễn Hữu Huân (Q.Thủ Đức), cầu Trương Minh Giảng (Q.3)… Giáo viên nên tạo điều kiện cho các em tìm hiểu sơ lược về tiểu sử của các nhân vật này và những đóng góp của họ cho lịch sử, cho dân tộc. Thứ hai, tổ chức cho các em tham quan những di tích lịch sử có liên quan như đền thờ các vị thủ khoa Nguyễn Hữu Huân (Tiền Giang), Âu Dương Lân (Tiền Giang), Phan Văn Trị (Giồng Trôm, Bến Tre), Phan Thanh Giản (Ba Tri, Bến Tre), Bùi Hữu Nghĩa (Cần Thơ)… Thứ ba, giới thiệu HS tìm đọc một số tác phẩm viết về những nhân vật lịch sử tiêu biểu, hướng các em có cái nhìn toàn diện hơn về nhân vật này. Thứ tư, sử dụng nhiều hình thức như viết bài thu hoạch, thi đố em, hái hoa dân chủ, thuyết trình, sưu tầm tài liệu… Sẽ thú vị và hiệu quả hơn nếu chúng ta kết hợp tổ chức tham quan, giảng các tiết LSĐP ngay tại các bảo tàng, khu trưng bày có hình ảnh và sự kiện liên quan đến những nhân vật lịch sử mà các em đang tìm hiểu. Thứ năm, LSĐP cũng là một phần của lịch sử dân tộc nên giáo viên có thể lồng ghép vào bài giảng lịch sử trong chương trình học và có sự liên hệ thực tế tại từng địa phương.

Trên đây là vài đề xuất cho một vấn đề lịch sử cụ thể. Chương trình giảng dạy lịch sử ở bậc THCS hiện có rất nhiều nội dung phong phú, nhiều vấn đề lịch sử hấp dẫn. Sự nhiệt huyết, đầu tư kỹ lưỡng của giáo viên trong từng bài giảng là yếu tố quan trọng nhất giúp HS thêm yêu thích và dành nhiều đam mê hơn cho môn học rất thú vị này.

Nguyễn Thị Quỳnh Trâm