Đổi mới phương pháp dạy học: Kỳ cuối: Những yếu tố hỗ trợ cần thiết

Trước hết là trong hệ thống câu hỏi. Nếu GV chỉ biết đưa ra một loại câu hỏi, nhất là câu hỏi tái hiện kiến thức thì HS sẽ nhàm chán vì không phù hợp với lối dạy hiện đại.

Các câu hỏi ứng biến không chỉ làm thay đổi không khí giờ học mà còn bổ trợ HS biết cách tự suy nghĩ và liên tục động não. Tập trung vào các câu hỏi để tìm cách trả lời sẽ giúp các em tránh những suy nghĩ mông lung ngoài bài học, giảm được thói quen nói chuyện và làm việc riêng trong giờ học. Không ít thầy cô phàn nàn rằng HS bây giờ nói chuyện riêng nhiều quá. Rõ ràng, trước hết là lỗi của người tiếp nhận thông tin nhưng trách nhiệm chính lại ở người truyền tải thông tin. Nếu người GV có nghệ thuật trình bày thì sẽ tạo nên lực hút lớn đối với HS, ngược lại sẽ đẩy các em vào tình thế bị “ru ngủ”.

Thực tế cho thấy HS thường thích thú với câu hỏi phát hiện vì nó vừa bình dân lại vừa lôi cuốn. Nếu GV cứ trả lời thay HS bằng những bài giảng mặc định ở trong sách giáo khoa thì các em không tìm thấy được những cái mới, cái hay trong bài học. Câu hỏi suy luận tuy yêu cầu cao đối với HS khá giỏi nhưng không thể không thực hiện. Không yêu cầu HS yếu kém trả lời nhưng phải bằng mọi cách GV giới thiệu để các em làm quen dần. Đây là loại câu hỏi thật sự khắc sâu kiến thức vì tránh được lối học vẹt theo kiểu thuộc lòng: “Rắn là một loài bò… sát không chân” mà không hiểu gì hết. Có như vậy bài học mới giúp các em khám phá được những cánh cửa bí ẩn của tri thức loài người, đưa các em đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác. Thế nhưng thực tế vẫn có GV ngại cho HS làm việc, dạy theo giáo án cũ ít cải tiến đã làm cho những tiết học đơn điệu, buồn tẻ và có khi tệ hại hơn là một “đòn tra tấn”.

Có người quan niệm dạy học ứng dụng CNTT bằng phần mềm trình chiếu Powerpoint  hay E-learning là đã theo kịp xu hướng thời đại và chắc chắn mọi tiết học sẽ thành công. Đúng là so với phương pháp truyền thống dạy bằng phấn trắng bảng đen thì đây là một “chiếc áo mới” đã được khoác vào một cơ thể quen thuộc. Tuy nhiên, cách soạn giáo án đơn điệu mà phổ biến nhất là “chép lại” từ các đồng nghiệp hay sưu tầm từ trên mạng về thì nhiều khi lại có tác dụng ngược. Một giáo án hay phải là do người GV tự tay biên soạn và đó mới chính là “con đẻ” của mình. Khi đã là sản phẩm của mình thì GV luôn làm chủ được tiết dạy, truyền đạt được hết ý tưởng mà mình đã “nung nấu” sẵn trong đầu trước khi lên “biểu diễn” trước các em trên bục giảng.

Những ý tưởng mới mẻ mang tính cá thể sẽ đem lại phong cách riêng cho mỗi người thầy. HS có thể tìm được cái hay của GV này và cái mới ở GV khác. Như vậy không chỉ một giờ học sinh động mà bất cứ giờ học nào cũng thỏa mãn được nhu cầu hăng hái học tập của các em. Muốn vậy, khi soạn bài GV phải biết đưa ra ý tưởng mới lạ cho một tiết học, phân định bố cục rõ ràng và tìm những chỗ “nhấn nhá” trọng tâm của bài học. GV không chỉ chú trọng hình thức mà còn chú ý cả hình thức diễn đạt cho một bài giảng hoàn chỉnh. Phông nền phù hợp với nội dung, các file hình, file chữ cũng phải được chăm chút cẩn thận. Dù chỉ chạy thoáng qua nhưng có thể đọng lại rất sâu trong đầu HS. Nếu phông nền chỉ có một màu đơn điệu từ đầu đến cuối thì sẽ nhàm chán và khó lôi kéo được trực giác của HS.

Ngoài ra, sự sinh động của tiết học còn phụ thuộc vào ngôn ngữ và cả phong thái người dạy. Từ đó, người nghe sẽ tiếp thu nhiều thông tin hơn từ một giọng nói truyền cảm, ngữ điệu phù hợp với từng văn cảnh. Nếu GV chỉ biết cung cấp những thông tin rời rạc, khuôn mẫu thì dù bài giảng có đảm bảo tính khoa học thì vẫn thiếu “chất lửa” ở trong đó. Một vài người chỉ có thói quen ngồi ở bàn GV giảng bài để khỏi hao tốn năng lượng nhưng chính đây là cách hủy hoại nhanh nhất thần thái cần thiết của người đứng trên bục giảng. GV chỉ cần đi xuống gần với HS một đôi lần trong tiết dạy cũng làm cho khoảng cách giữa thầy và trò ngắn lại, bài học trở nên gần gũi và gắn bó hơn. Tuy không quyết định tất cả nhưng vài tiểu tiết đó cũng tạo nên được tác phong chuyên nghiệp của người thầy và HS mới mở lòng đón nhận tất cả mọi điều mà thầy cô mình trao gửi lại trong những giờ học sinh động và hứng thú.

Bài, ảnh: Phan Ngọc Quang