Nâng cao chất lượng dạy học: Đừng để sách giáo khoa là “rào cản”

Ở Úc, các nhà xuất bản (NXB) liên kết với nhau thành một hiệp hội xuất bản, hàng năm hiệp hội tổ chức lựa chọn những tác giả và bộ SGK tốt nhất để xuất bản. Các tiêu chí được đề ra để lựa chọn là tầm quan trọng của cuốn sách với thị trường; mới về nội dung, cấu trúc, cách tiếp cận nội dung; phát triển kỹ năng mới cho HS… Trước khi SGK được phát hành, họ tổ chức xem HS sử dụng, quan sát sách như thế nào – hình ảnh nào, vị trí nào được HS chú ý nhất, nơi đấy sẽ bố trí những kiến thức cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng SGK. Sách không bán được thì NXB và tác giả sẽ bị lỗ. Nếu người nào phát hiện lỗi trong sách thì NXB và tác giả phải trả cho người đó 5 đô la/lỗi. Điều này sẽ khiến các NXB phải nghiên cứu rất kỹ trước khi xuất bản, tăng cường trách nhiệm với xã hội và giáo dục.

Ở Mỹ, SGK ở bậc THCS và THPT có nhiều bộ khác nhau. Bộ Giáo dục Liên bang là cơ quan đánh giá chất lượng và cấp giấy phép lưu hành. Ở Pháp, dựa trên chương trình chuẩn quốc gia về lịch sử, việc biên soạn SGK được tiến hành bởi các NXB. Theo đó, các NXB thành lập ra các nhóm biên soạn SGK cho từng môn học, các bộ sách này không được Nhà nước bảo trợ. Còn ở Trung Quốc, Nhà nước khuyến khích và ủng hộ các đoàn thể, cá nhân có đủ các điều kiện quy định biên soạn SGK có chất lượng cao, phù hợp với yêu cầu cải cách các trường tiểu học, trung học, phù hợp với các vùng, miền. Việc biên soạn và thẩm định SGK do cơ quan hành chính giáo dục của Quốc vụ viện và cơ quan hành chính giáo dục của tỉnh quản lý. Trước khi đưa ra sử dụng chính thức, SGK phải được thử nghiệm.

Về hình thức, SGK các nước in bìa cứng, giấy dày, in nhiều màu rất hấp dẫn. Về nội dung, họ rất chú trọng sự cân đối giữa các nội dung, giữa kênh hình và kênh chữ, tích hợp các môn học khác nhau…

Việc sử dụng SGK của giáo viên cũng rất linh hoạt. Cụ thể như ở Úc, giáo viên không nhất thiết sử dụng một bộ SGK mà có thể sử dụng một phần của những bộ SGK khác nhau để thực hiện chương trình giảng dạy. Chương trình này dựa vào chương trình khung của Bộ Giáo dục và có thay đổi cho phù hợp với tình hình của trường, địa phương. Việc này cho thấy giáo viên được trang bị rất kỹ năng lực xây dựng chương trình để đáp ứng với cách dạy linh hoạt, không cứng nhắc với những gì đã quy định từ trên xuống.

Mỗi nước có những điều kiện kinh tế – xã hội, nền giáo dục, trình độ văn hóa, tập quán, thói quen khác nhau nên việc học tập kinh nghiệm, vận dụng vào Việt Nam là phải nghiên cứu tình hình cụ thể. Ví dụ, việc một chương trình với nhiều bộ SGK là rất tốt để HS và giáo viên có nhiều lựa chọn, tuy nhiên với từng môn học cũng cần cân nhắc.

Thực tế cho thấy, hiệu quả giáo dục phổ thông hiện nay chưa cao. Vì vậy, chúng ta cần có những cuốn SGK đẹp, hấp dẫn về nội dung và hình thức, chú trọng phát triển năng lực HS trên cơ sở nguồn tư liệu và các nguồn thông tin phong phú… Những cuốn SGK có thể không lưu ý nhiều đến số trang, không sợ dày, in nhiều màu.

Về tập thể tác giả SGK, cần phải lựa chọn theo các tiêu chí: Giỏi chuyên môn, có kiến thức nền rộng về các môn học giao thoa, có khả năng viết, đặc biệt là am hiểu giáo dục phổ thông. Đội ngũ tác giả có thể có một số giáo viên dạy giỏi ở trường phổ thông tham gia biên soạn.

SGK nên trang bị cho các trường phổ thông, sau đó các trường cho HS mượn, khi học xong trả lại cho nhà trường. Việc mượn sách sẽ khắc phục được tình trạng lãng phí cho xã hội, khắc phục được việc cứ vào đầu năm học là NXB phải lo in sách, trong lúc không phải năm nào cũng có sửa chữa, bổ sung. Việc cho mượn sách còn góp phần giáo dục cho HS ý thức tiết kiệm, bảo quản sách.

Trong khâu chuẩn bị cho biên soạn SGK mới, ngoài việc rút kinh nghiệm của những bộ SGK trước đây, tham khảo kinh nghiệm của các nước có nền giáo dục phát triển cần gắn với đổi mới xây dựng chương trình và SGK theo hướng tích hợp sâu ở bậc tiểu học và THCS, phân hóa mạnh ở THPT mà Bộ GD-ĐT đang hướng tới…

H.Triều (lược ghi)

PGS.TS Ngô Minh Oanh

(Viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục, ĐH Sư phạm TP.HCM)