Dạy học phải hiểu rõ người học

Những năm qua, các trường phổ thông đã thực hiện khá tốt các cuộc vận động: “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, “Mỗi thầy cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”, do đó chất lượng GD-ĐT có những chuyển biến rõ rệt; đặc biệt là phát huy được tính chủ động, tích cực, linh hoạt, sáng tạo của người dạy – người học. Tuy nhiên, chất lượng dạy học ở một số giáo viên (GV) còn thấp, phương pháp còn nặng về truyền thụ lý thuyết. Một số GV quá chú trọng thực hiện việc truyền đạt kiến thức mà ít quan tâm đến bản thân người học. Việc GV không nắm vững tâm lý, trình độ nhận thức người học, nhầm “đối tượng” vẫn còn xảy ra ở một bộ phận GV và dẫn đến dạy học không sát, chất lượng còn hạn chế. Do đó đối với người dạy, trong quá trình dạy học cần phải thực hiện tốt một số yêu cầu sau đây:  

Đây là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng. Do đó, muốn tiến hành dạy học hiệu quả thì người dạy cần phải hiểu được trình độ nhận thức của người học, nhằm hướng các hoạt động của học sinh vào mục đích chung của tập thể, phân loại đối tượng và lựa chọn nội dung, phương pháp truyền đạt phù hợp. Đối tượng người học cũng rất đa dạng và phong phú, mỗi lứa tuổi có sự phát triển về tâm sinh lý khác nhau, hoạt động chủ đạo đặc trưng… Chẳng hạn, lứa tuổi học sinh tiểu học thì hoạt động học tập chiếm vai trò chủ đạo, học sinh THCS thì hoạt động giao tiếp lại chủ đạo, đòi hỏi người dạy phải biết tổ chức cuộc sống sư phạm cũng như các tác động giáo dục phù hợp mới mang lại hiệu quả thiết thực.

Đời sống cảm xúc, tình cảm học sinh khá phong phú và đa dạng, diễn biến tình cảm phát triển theo những thang bậc, độ tuổi của học sinh. Nếu cảm xúc, tình cảm phát triển mạnh sẽ giúp học sinh say mê với môn học, là cơ sở để bồi dưỡng niềm tin, ý chí quyết tâm của người học… Ngược lại, người học có tình cảm tiêu cực thì dễ chán nản, thiếu hứng thú, không kích thích được tính tích cực, chủ động, sáng tạo. Hiểu rõ đời sống cảm xúc, tình cảm của học sinh chính là cơ sở để người dạy điều chỉnh cảm xúc, bồi dưỡng, phát triển tình cảm tích cực cho các em trong quá trình học tập. Do đó đòi hỏi người GV trong quá trình dạy học cần phải quan sát thái độ, hành vi của người học qua ánh mắt, cử chỉ, mức độ chú ý… Một bài giảng hay phải tạo được hứng thú ở học sinh, bầu không khí lớp học luôn vui vẻ, các em luôn mong muốn chiếm lĩnh tri thức. Ngược lại, nội dung bài giảng không thuyết phục, phương pháp truyền thụ chưa phù hợp, dẫn đến các em tỏ thái độ xem thường, mất hứng thú, phân tán chú ý… Mặt khác, bản thân người dạy cũng cần điều chỉnh cảm xúc theo các nội dung nhất định và diễn biến tâm lý của người học, nhất là phải giữ vững được thái độ tích cực của mình trước tập thể học sinh, không bao giờ mang tâm trạng tiêu cực đến lớp học. Trên thực tế, có những GV không gây được thiện cảm ban đầu với học sinh, như khắt khe quá mức, coi thường tập thể học sinh hoặc ám thị giả… đều khó đảm bảo tốt chất lượng dạy học.

Hiểu rõ tính cách, khí chất, năng khiếu của người học

Hiện tượng người dạy không hiểu được tính cách, khí chất, năng khiếu của học sinh dẫn đến quá trình dạy học khó phát huy được sở trường và những tiềm năng vốn có của các em, dẫn đến các em sẽ bị mệt mỏi, nhàm chán. Bởi, trong một tập thể học sinh luôn có những cá nhân với đặc điểm tâm lý riêng, có người rụt rè, nhút nhát; có người mạnh dạn, năng nổ, nhiệt tình, cần cù, chịu khó; có người rất mạnh về mặt này, yếu về mặt khác… Nắm vững được đặc điểm trên thì trong dạy học, GV sẽ thực hiện tốt quá trình cá biệt hóa, nhất là đối với số học sinh có đặc điểm tính cách, khí chất khác biệt. Hơn nữa, hiểu rõ tính cách, khí chất, năng khiếu học sinh sẽ giúp GV biết cách tổ chức lớp học, xây dựng lực lượng nòng cốt, cá nhân điển hình tiên tiến thúc đẩy tập thể lớp phát triển. Ngoài ra, GV cần phải quan tâm đến hoàn cảnh, đặc điểm tâm lý của mỗi học sinh và nhất là học sinh có hoàn cảnh khó khăn, từ đó lựa chọn liệu pháp tâm lý phù hợp để dẫn dắt, hướng các em phát triển theo chiều hướng tích cực.

Có thể khẳng định rằng: Hiểu học sinh là một phẩm chất cần thiết của GV trong quá trình dạy học ở các trường phổ thông. Do đó, đòi hỏi người dạy phải nắm vững được kiến thức cơ bản về tâm lý học, giáo dục học; những kiến thức thực tiễn cuộc sống trong hoạt động của tập thể học sinh.

Nguyễn Văn Công – Nguyễn Long (ĐH Nguyễn Huệ)