Tích hợp hóa phương pháp dạy thuyết trình

Trong hệ thống PPDH ở Việt Nam, PP thuyết trình ra đời từ rất sớm được thực hiện phổ biến và đạt hiệu quả trong hệ thống các nhà trường. Thuyết trình là PP giáo viên (GV) sử dụng ngôn ngữ và hành động để truyền đạt, trình bày, thuyết minh làm sáng tỏ một nội dung khoa học cụ thể nhằm hoàn thành mục tiêu dạy học.

Đặc điểm nổi bật của PP này là thông báo và tái hiện. GV nghiên cứu chuẩn bị bài giảng và trực tiếp điều khiển tác động nguồn thông tin, tri thức đến HS. PP này cho phép GV truyền đạt những nội dung lý thuyết khó, phức tạp, truyền thụ một khối lượng kiến thức khá lớn trong cùng một lúc. HS tiếp nhận những thông tin đó bằng việc nghe, nhìn, cùng tư duy theo lời giảng của GV, hiểu, chép và ghi nhớ. Tuy nhiên, những kiến thức đến với HS theo PP này đã được GV chuẩn bị sẵn và sự hoạt động của HS tương đối thụ động. HS chỉ sử dụng chủ yếu thính giác cùng với tư duy tái hiện nên thiếu tính tích cực trong việc phát triển ngôn ngữ giao tiếp. Còn GV ít có cơ hội chú ý đến trình độ nhận thức cũng như kiểm tra việc tiếp nhận tri thức của từng HS. Do đó, theo hướng giảng dạy tích cực, GV cần hạn chế bớt thuyết trình thông báo, tái hiện và cần tăng cường PP thuyết trình nêu, giải quyết vấn đề.

Thuyết trình nêu và giải quyết vấn đề là PPDH đặt HS trước những bài toán nhận thức, kích thích HS giải quyết những vấn đề khó và phức tạp, tạo ra sự chuyển hóa từ quá trình nhận thức có tính nghiên cứu khoa học và tổ chức quá trình nhận thức trong học tập. Nếu thuyết trình được đan xen, kết hợp với vấn đáp, thảo luận, đàm thoại… một cách hợp lý thì hiệu quả học tập sẽ tăng thêm. Như vậy, để kích thích tính tích cực của HS cần tăng cường mối liên hệ ngược giữa GV và HS, giữa người nghe và người thuyết trình. Trên cơ sở thu hút sự chú ý của người học và tích cực hóa PP thuyết trình trong quá trình thể hiện bài giảng, GV nên thực hiện một số hình thức thuyết trình thu hút sự chú ý của HS như:

Đây là quá trình tương tác giữa GV với HS, được thực hiện thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời tương ứng về một chủ đề nhất định do người dạy và người học đặt ra. Đàm thoại không những giúp HS hệ thống hóa và khơi sâu kiến thức đã học, mà còn giúp hình thành các khái niệm và hiện tượng mới. PP này thúc đẩy tính độc lập của tư duy, hình thành và phát triển kỹ năng nói, khả năng diễn đạt ý tưởng, giúp HS hiểu nội dung học tập tránh kiểu tư duy rập khuôn máy móc. Đồng thời PP này khuyến khích, lôi cuốn các em vào môi trường học tập, tạo không khí sôi nổi trong buổi học.

Đây là PP trần thuật các nội dung học tập, GV có thể thông qua những sự kiện lịch sử, những câu chuyện hoặc tác phẩm văn học, tiểu sử nhân vật, phim ảnh… làm tư liệu để phân tích, minh họa, khái quát và rút ra nhận xét, kết luận nhằm xây dựng biểu tượng, khắc sâu nội dung kiến thức của bài học đối với HS. Theo đó, PP thuật chuyện giúp HS liên kết những hình ảnh, sự kiện thành chuỗi kiến thức có mối quan hệ biện chứng. Điều này giúp các em lưu giữ và sắp xếp các sự kiện theo một hệ thống, thứ tự hợp lí và có thể cải thiện khả năng ghi nhớ khi quên các thông tin, mốc thời gian hoặc các hình ảnh.

Đối với PP này, GV có thể đưa vào bài học một số giả thuyết hoặc quan điểm có tính chất mâu thuẫn với nội dung đang nghiên cứu nhằm xây dựng tình huống có vấn đề để chứng minh hoặc loại bỏ. Kiểu nêu vấn đề này đòi hỏi HS phải lựa chọn quan điểm đúng, sai và có lập luận vững chắc về sự lựa chọn của mình. Đồng thời HS phải biết cách phê phán, bác bỏ một cách chính xác, khách quan những quan điểm không đúng đắn, chỉ ra tính không hợp lý, không khoa học để lập luận, minh chứng cho vấn đề cần làm rõ.

Đây là PP nghiên cứu phân chia nội dung thành những yếu tố hợp thành và xem xét các mối quan hệ giữa chúng. Ưu điểm của PP này là GV có thể phân chia đối tượng, các vấn đề trở thành những yếu tố đơn giản và thiết yếu nhằm làm cho việc tiếp thu kiến thức của HS dễ dàng hơn, đồng thời GV có thể dùng công thức, sơ đồ, biểu mẫu… để mô tả phân tích nhằm chỉ ra những đặc điểm, khía cạnh của từng nội dung. Trên cơ sở đó đưa ra những chứng cứ logic, lập luận chặt chẽ để làm rõ bản chất của vấn đề.

Đây là PP thao tác trí tuệ nhằm tái tạo một chỉnh thể, bắt đầu từ những yếu tố thành phần, đi từ đơn giản đến phức tạp nhằm thiết lập một vấn đề hoàn chỉnh bằng cách trình bày các yếu tố từ thành phần cơ bản thu về các quan hệ giữa các tập hợp cụ thể, chi tiết khác nhau. PP này được áp dụng khi nội dung của vấn đề trình bày chứa đựng những mặt tương phản, GV cần xác định các tiêu chí để so sánh từng mặt, từng thuộc tính hoặc quan hệ giữa hai đối tượng đối lập nhau nhằm rút ra kết luận cho từng tiêu chí so sánh. Mặt khác, GV có thể sử dụng số liệu thống kê để phân tích, đối chiếu và rút ra kết luận nhằm góp phần làm tăng thêm tính chính xác và tính thuyết phục của vấn đề.

Ngoài các PP nêu trên, để tích cực hóa PP thuyết trình trong giảng dạy GV có thể kết hợp với các PP khác như: Thuyết trình kết hợp với trực quan; thuyết trình kết hợp với hướng dẫn sử dụng tài liệu, thuyết trình với thảo luận nhóm; thuyết trình kết hợp với vận dụng tri thức liên môn…

ThS. Nguyễn Minh Trung (ĐH Nguyễn Huệ)