Dạy lịch sử phải thuyết phục!

Đó là ý kiến phản bác lại quan điểm trong một số tài liệu cho rằng khởi nghĩa Mai Thúc Loan chống quân đô hộ nhà Đường (năm 722) có nguyên nhân trực tiếp từ việc vua Đường Minh Hoàng bắt ép người dân Châu Hoan (Nghệ An) gánh quả vải (lệ chi) sang Trường An dâng cho Dương Quý Phi. Ý kiến phản biện cho rằng quả vải ở Nghệ An không phải là giống vải ngon để có thể tiến cho vua chúa. Hơn nữa, nếu có được tiến cống thì từ Nghệ An đến Trường An xa những 4.000km, quả vải không thể nào còn ăn được. Ngoài ra, theo tài liệu lịch sử, Dương Quý Phi sinh năm 719, khi Mai Thúc Loan khởi binh, nàng mới… 3 tuổi.

Bên cạnh đó, những đánh giá về Tích Quang, Nhâm Diên hay Sĩ Nhiếp…, thậm chí cả Triệu Đà, Lữ Gia, Cao Biền…, xem đó là những người có công với đất nước, dân tộc ta. Trong khi đó, xét toàn cục, họ đều là quan lại của các thế lực phong kiến, xâm lược phương Bắc trực tiếp hoặc được đưa sang cai trị dân ta, buộc dân ta phải thần phục uy quyền của “thiên triều”, chứ phải đâu là người Việt tự lập nên để phục vụ dân ta. Khi cai trị, chính quyền phương Bắc luôn tìm mọi cách để đồng hóa dân ta, hòng biến dân tộc ta thành một bộ phận trong “đại gia đình Trung Hoa”, biến nước ta thành quận huyện của các triều đại Trung Hoa, thì hà cớ gì họ giúp dân ta độc lập, tự chủ?…

Không ít chuyện có sự “nhầm lẫn” như thế do người viết sử hôm nay dựa vào các bộ sử cũ, kể cả Đại Việt sử ký toàn thư. Nhưng các bộ sử đó ít nhiều có hạn chế về tài liệu và hạn chế về nhận thức do lịch sử thì ngày nay, những điều đó phải được “nói lại cho rõ”. Ở đây, vấn đề không chỉ là trung thực, chính xác, tôn trọng lịch sử mà còn phải thể hiện cho tinh thần tự lập, tự tôn, tự hào, tự cường dân tộc. Sẽ rất khó giáo dục, thuyết phục được thế hệ trẻ về tinh thần tự hào đối với truyền thống của cha ông nếu không tạo cho họ có nhận thức đúng đắn về lịch sử nước nhà.

Lâu nay, nhiều người cho rằng chương trình giáo dục lịch sử trong nhà trường không hấp dẫn học sinh. Đó là một trong những lý do khiến kiến thức về lịch sử của một bộ phận không nhỏ học sinh phổ thông không tốt. Điều đó đúng nhưng cũng cần nhắc đến nội dung giảng dạy của môn lịch sử. Nếu nói đến chương trình là nói đến số tiết (thời lượng), lượng kiến thức, cách truyền đạt, cách kiểm tra đánh giá… của môn học thì nội dung cần xác định các em học những vấn đề gì, cách đặt vấn đề ra sao, chi tiết cụ thể như thế nào trong môn học đó. Ngoài ra, cách giảng dạy mà ít gợi mở cho học sinh suy nghĩ, không tạo điều kiện để các em được phản biện những nội dung đã truyền đạt thì rõ ràng không kích thích tính sáng tạo và tinh thần tự tìm hiểu của học sinh.

Nhiều người đã nhắc đến cách đặt vấn đề “một chiều” trong nội dung của môn lịch sử. Đó là kiểu rao giảng “địch xấu ta tốt”, “cuối triều đại, nhà… thối nát, khởi nghĩa nông dân nổi lên ở nhiều nơi”, “chế độ phong kiến phản động” hoặc ở những chỗ khó lý giải (cho học sinh hiểu) thì thường dùng cụm từ “do hoàn cảnh lịch sử”… Với cách dạy đó, học sinh gần như không thấy những anh hùng dân tộc có chút tì vết gì; một kẻ phản bội Tổ quốc thì hoàn toàn xấu xa… Mà học lịch sử đâu phải chỉ học những cái hay, cái tốt? Hơn nữa, trên thực tế, đâu có chuyện gì rạch ròi để có thể xác định thẳng thừng rằng A là A, B là B? Sự đan xen các mặt vốn là một biểu hiện của sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập. Vậy tại sao không gợi mở để học sinh suy nghĩ, tự rút ra bài học cho mình, thay vì áp đặt, gò ép?

Tính thuyết phục trở thành yêu cầu quan trọng trong giáo dục lịch sử. Học sinh học lịch sử không phải chỉ để biết ai đã làm gì vào thời gian nào, kết quả ra sao, hay để các em yêu hoặc ghét ai mà quan trọng hơn là qua đó các em học tập được điều gì cho bản thân và gợi mở cho các em suy nghĩ để sống có ích cho đất nước. Học sinh học lịch sử để các em có thêm tình yêu với Tổ quốc, có thêm trách nhiệm với đất nước, để công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc có thêm những thành viên mới cùng chung tay góp sức.

Vì vậy, bên cạnh việc cải tiến chương trình thì một số nội dung và cách đặt vấn đề đối với các nội dung đó cũng cần được quan tâm nhiều hơn. Bài học trong môn lịch sử phải viết cho chính xác, phải được nhìn bằng con mắt khách quan, khoa học, không có định kiến. Những chi tiết, sự kiện nào trước đây chưa nói rõ hoặc nói chưa đúng thì nay nên “nói lại” cho đúng, cho rõ. Những điểm nghi vấn thì cứ mạnh dạn nêu lên để cho học sinh suy nghĩ thay vì bỏ qua hoặc suy diễn theo ý kiến chủ quan của ai đó. Do đó, tư tưởng “yêu nên tốt ghét nên xấu” phải được loại bỏ; công phải được ca ngợi, tội phải được phê phán, không được lập lờ, lấp lửng.

Xét cho cùng, khi xem sách giáo khoa là pháp lệnh thì pháp lệnh ấy phải được lấy ý kiến rộng rãi trong xã hội, nhất là các nhà nghiên cứu và những người làm công tác giáo dục. Với sách giáo khoa môn lịch sử, điều đó lại càng cần hơn!

Trúc Giang (Q.Thủ Đức, TP.HCM)