Để bài giảng có nhiều “protein”

Trong xu thế tất yếu của dạy học hiện nay người ta coi dấu hiệu cơ bản của phương pháp là tính tổ chức, chỉ đạo hoạt động nhận thức của người thầy đối với học sinh (HS). Đổi mới phương pháp giảng dạy là hướng tới hoạt động học tập chủ động, tương tác để chống lại thói quen học tập theo kiểu thụ động, xuôi chiều.

Khi truyền thụ tri thức bằng Powerpoint là chúng ta đã tiếp cận với máy móc hiện đại và CNTT. Cũng cần phải nói thêm, điều đó không có nghĩa là bài học nào cũng phù hợp với cách chọn lựa đó. Vì thế, theo chúng tôi, có một số lưu ý khi sử dụng bài giảng với Powerpoint. Trước hết kinh nghiệm cho thấy, bài được chọn giảng cần có phim, hình ảnh minh họa sinh động. Có như vậy mới phù hợp với phương pháp trình chiếu bài giảng, giảm bớt đọc – chép mà có “xen canh” với chiếu – chép. Một điều rõ ràng là những bài giảng thiếu đặc trưng này có hạn chế rất lớn khi trình chiếu. Lấy bài 19 (tiết 19) môn sinh vật khối 9 làm ví dụ. Trong sách giáo khoa đã có sẵn các hình 19.1, 19.2 và 19.3. Đây chính là lợi thế đầu tiên của bài Mối quan hệ giữa gen và tính trạng khi GV chọn lựa. Ngoài những thước phim, các đoạn video clip mà GV sưu tầm được từ nhiều nguồn bên ngoài, các hình này được phóng to, tô đậm sẽ giúp các em HS có cái nhìn chi tiết hơn, mãn nhãn hơn. Ngoài nắm vững các nội dung chính trong sách giáo khoa, để có một dàn bài rõ ràng theo từng phần, GV phải biết hướng tới mục tiêu bài dạy vì đó là con đường giúp thầy và trò mở lối đúng phương hướng hơn. Hai nội dung chính của giáo án bài 19 mà người thầy trình chiếu trong lớp học sẽ cung cấp được rất nhiều “năng lượng tri thức” cho người học. Đó là phải hiểu được mối quan hệ giữa ARN và protein thông qua việc trình bày được sự hình thành chuỗi axit amin. Đó là giải thích được mối quan hệ trong sơ đồ: Gen (1 đoạn ADN)  mARN  protein  tính trạng.

Một tiết học thời gian không nhiều, nếu lạm dụng kiến thức sẽ dễ bị cháy giáo án. Vì thế GV phải biết “cân, đong, đo, đếm” khi truyền tải kiến thức cơ bản, chọn lựa những tri thức tinh túy nhất của bài học gây hứng khởi cho cả lớp. Bài giảng trình chiếu sinh động, hấp dẫn – mà ai cũng đúc rút được – là nhờ hiệu ứng từ các công cụ hiện đại hỗ trợ. Từ đó tạo ra được rất nhiều chất “protein” cho kiến thức bộ môn sinh học mà người học cần được bù đắp trong não bộ. Tuy nhiên, một bài học mà nhiều GV đã rút ra là đừng quá lạm dụng hiệu ứng vì như thế dễ gây tác dụng ngược, hiệu quả trái chiều không đúng như mong muốn. Rườm rà, rắc rối không chỉ làm loãng hiệu ứng mà còn ngăn cản sự ghi nhớ kiến thức trọng tâm của HS.

Đó cũng là lời khuyên cần thiết khi đưa ra các họa tiết để làm sao cho thật phù hợp và ăn khớp với bài giảng. Nếu quá phức tạp thì sẽ mau quên. Hiệu ứng đơn giản rõ ràng sẽ bớt được rất nhiều thời gian và không làm cho “người thưởng ngoạn” bị phân tâm.

Dù không có quy định cụ thể nhưng cách chọn kiểu chữ cũng khẳng định “đẳng cấp” của người thiết kế bài soạn. Nên chọn các kiểu chữ thông dụng, dễ nhìn như VNI Avo, VNI Bodon, VNI Helve… Cỡ chữ tối thiểu phải là 30 (dạng chữ đậm)  không nhỏ quá vì HS ở cuối lớp hay có khuyết tật về mắt khó nhìn thấy. Chọn màu chữ không chỉ thể hiện con mắt nghệ thuật của GV mà còn giúp các em nhìn rõ hơn qua sự tương phản giữa phông nền và màu chữ (nếu nền nhạt thì chọn chữ đậm hoặc ngược lại). Đó cũng là một trong những “mẹo luật” cần có của người soạn giáo án bằng Powerpoint.

Ngoài ra, bài giảng thành công còn nhờ sự hỗ trợ của rất nhiều phần mềm khác, vì thế GV phải biết tận dụng chúng như một sự trợ sức cần thiết gồm: Adobe, Photoshop, Movie maker, VCD cutter, Paintbrush… Có như thế mới rèn luyện được kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình thuần thục. Kỹ năng làm việc theo nhóm luôn cần sự hướng dẫn đeo bám của GV, có như thế mới giúp các em thực hiện thao tác nhuần nhuyễn hơn. Ở phần củng cố bài giảng, GV cũng nên tận dụng triệt để Powerpoint bằng các bài tập trắc nghiệm, trò chơi ô chữ theo hình thức gameshow tạo sự kích thích và sôi nổi cho không gian lớp học. Đó cũng là cách thư giãn đầu óc sau 45 phút căng thẳng một cách khoa học và không làm uổng phí thời gian. Tư duy phân tích và khái quát hóa – nếu GV biết quan tâm – cũng được “nâng cấp” ở công đoạn tuy ngắn ngủi nhưng rất cần thiết này. Cũng từ “xuất phát điểm” đó bài học sẽ hướng các em có một thái độ sống tích cực, hiểu và quý trọng giá trị con người để sống có trách nhiệm hơn với bản thân, gia đình và cộng đồng xã hội.

Nguyễn Thị Tịnh – Trịnh Thị Kim Nguyên 

(GV Trường THCS Lê Quý Đôn, Q.Thủ Đức)