Giáo dục kỹ năng sống không chạy theo phong trào

Trước hết, kỹ năng sống được hiểu là năng lực tâm lý – xã hội giúp các cá nhân thỏa mãn có hiệu quả những nhu cầu (sống, học tập, lao động, vui chơi…) và giải quyết các thách thức (tệ nạn, căng thẳng, mâu thuẫn…) của cuộc sống. Tuy nhiên, nhiều khuynh hướng đều thống nhất rằng, kỹ năng sống có thể hiểu đơn giản là tất cả điều cần thiết chúng ta phải biết, những cách thức thể hiện hành vi cần có để con người thích ứng được với những thay đổi diễn ra hàng ngày trong cuộc sống. Vì vậy, kỹ năng sống không chỉ là kỹ năng, năng lực tâm lý – xã hội mà còn bao gồm nhiều kỹ năng khác để thích ứng. Bên cạnh những kỹ năng, tâm lý – xã hội con người cần biết cách khỏe mạnh và bảo vệ sức khỏe cho chính mình. Cần biết cách chống chọi với những biến đổi của thiên nhiên và biết cách tồn tại khi tính mạng bị đe dọa hoặc đối phó với những bất trắc xảy ra. Chính vì quá chú trọng về năng lực tâm lý – xã hội nên trong nhiều trường hợp, các lực lượng giáo dục có vẻ thiên về những vấn đề, những giải pháp tâm lý hơn so với những vấn đề sinh học, thể chất hoặc bản năng.

Thực tế hiện nay cho thấy tại một số nơi, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh chưa được nhận thức một cách nhất quán. Điều này thể hiện rõ trong việc tổ chức các hình thức giáo dục hay việc tạo điều kiện thuận lợi hay không tại các cơ sở giáo dục. Tuy là một chương trình được chính thức đưa vào chính khóa nhưng kỹ năng sống vẫn được xem là một môn học mở do đó nhiều giáo viên phải tự bơi theo kiểu “mạnh ai nấy làm”. Vì thế kết quả của việc giáo dục kỹ năng sống chỉ tùy thuộc vào tâm huyết và năng lực của giáo viên. Ở một số đơn vị giáo dục, việc giáo dục kỹ năng sống mới chỉ được xem như một phong trào, một hình thức khẳng định giá trị và thương hiệu của nhà trường để được đánh giá thi đua. Mặt khác, trong thực tế một vài giáo viên chưa quen với việc giảng dạy lồng ghép các nội dung giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Nhiều người quan niệm việc lồng ghép các nội dung đó là chỉ lồng ghép vào các môn học có tính giáo dục như đạo đức, giáo dục công dân hoặc những môn học thuộc nhóm khoa học xã hội như văn, sử, địa. Nhưng thật ra bất kỳ môn học nào, bất kỳ hình thức giảng dạy nào cũng có thể lồng ghép giáo dục kỹ năng sống được. Điều quan trọng là ở người lên lớp và tổ chức. Vì thế một vài nơi tự thiết kế chương trình lại tùy thuộc vào điều kiện chủ quan có sao làm vậy nên chưa có sự liên kết giữa các cơ sở, chưa có sự hỗ trợ kịp thời cho nhau để quá trình giáo dục được tiến hành một cách thống nhất và đồng bộ. Rõ ràng việc giáo dục kỹ năng sống hiện nay đang trong tình trạng vừa học vừa làm, vừa thăm dò lại vừa đột phá. Bên cạnh đó, một số giáo viên chưa được đào tạo căn bản về nội dung và cả phương pháp giáo dục kỹ năng sống mà phải tự nghiên cứu tìm hiểu, ứng dụng theo cách thức và hoàn cảnh riêng của mình.

Điều cần nói sau cùng, giáo dục kỹ năng sống cần có sự phối hợp với các lực lượng giáo dục, trong đó có vai trò của gia đình. Nhưng thực tế không ít gia đình vẫn khoán trắng cho nhà trường, gây ra nhiều khó khăn cho thầy cô. Không chỉ thiếu hợp tác mà nhiều phụ huynh học sinh còn làm những điều ngược lại với cách giáo dục của nhà trường làm cho các em thấy hụt hẫng và hoang mang. Học sinh tỏ ra căng thẳng, các em dần dần đánh mất sự tự tin vốn có của mình. Không chỉ cung cấp tri thức mà phải tạo điều kiện cho các em trải nghiệm và thực hành cụ thể. Nếu thực hành chỉ theo phong trào không đi vào bề sâu và không duy trì thường xuyên thì kết quả sẽ hạn chế, thậm chí chẳng mang lại kết quả gì.

TS. Đinh Phương Duy

(Phó hiệu trưởng Trường Cán bộ TP.HCM)