Bàn về quan điểm giáo dục: “Lấy người học làm trung tâm”

Tuy nhiên, hiện nay trong lĩnh vực GD-ĐT vẫn còn nhiều người lúng túng, chưa hiểu rõ về quan điểm “lấy người học làm trung tâm”. Thực chất khái niệm “lấy người học làm trung tâm” – đó là một quan điểm, một cách tiếp cận đối với quá trình GD-ĐT. Nó ngược lại với quan điểm “lấy người thầy làm trung tâm” đã thấm sâu trong lịch sử giáo dục.

1. “Lấy người thầy làm trung tâm” và “lấy người học làm trung tâm” là hai quan điểm dạy học hoàn toàn khác nhau. Hai quan điểm này không chỉ là hai cách trả lời cho câu hỏi: Ai là nhân vật trung tâm trong quá trình dạy học và giáo dục? Mà quan trọng hơn là làm thế nào, bằng phương pháp nào để nâng cao chất lượng GD-ĐT.

Thật vậy, chúng ta không ai phủ nhận một điều là: Học sinh (HS) là nguyên nhân trực tiếp của sự ra đời và tồn tại nhà trường. Không có HS thì không có nhà trường, không có cả thầy giáo. Toàn bộ sự nghiệp giáo dục của chúng ta hướng tới mục đích là bồi dưỡng thế hệ trẻ trở thành những người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo, đủ trí thông minh, đủ năng lực để giải quyết mọi nhiệm vụ mà họ gặp phải trên đường đời, để họ thành đạt và hạnh phúc trong cuộc sống cá nhân, và góp sức phục vụ xã hội. Sự nghiệp giáo dục của chúng ta trên tổng thể là nâng cao dân trí, đào tạo bồi dưỡng nhân lực và nhân tài. Với cách diễn đạt chung quy lại đều hướng tới người HS và vì HS. HS là tiêu điểm mà mọi hoạt động của nhà trường đều xoay quanh và vì nó mà người thầy phấn đấu không mệt mỏi.

2. Trong dạy học, HS là đối tượng trí tuệ của người thầy, nó còn là một sản phẩm có chất lượng cao phù hợp với xã hội và thời đại. Cùng lúc đó, HS là chủ thể của hoạt động học tập. Các em tiếp thu tri thức nhân loại để phát triển chính bản thân mình trở thành chủ thể tích cực và sáng tạo. HS là chủ thể của chính mình. Vì vậy nhân vật trung tâm này phải là một chủ thể có ý thức, có nhu cầu, có hứng thú, ham thích học và tích cực trong hoạt động học tập, biết cách học để chiếm lĩnh khoa học.

“Lấy người học làm trung tâm” là quan điểm không phải hạ thấp vai trò của người thầy, đưa người thầy xuống trở thành người “quan sát”, “chứng kiến” hoạt động của HS.  Mà ngược lại vì “lấy người học làm trung tâm” nên càng yêu cầu cao đối với năng lực của người thầy. Người thầy phải là người có khả năng tổ chức, điều khiển mọi hoạt động của HS, giúp HS học tập tốt nhất. Ở bất kì thời kì nào vai trò của người thầy cũng luôn được đề cao, vì thế người ta mới tìm cách nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên. Do đó, người thầy có giỏi mới có thể giúp HS giỏi và ngược lại, trò giỏi lại cần phải có thầy giỏi.

Như GS. Hoàng Tụy đã từng nói: “Vai trò quyết định đối với chất lượng giáo dục vẫn thuộc về các yếu tố có liên quan trực tiếp tới người thầy”. Mối quan hệ giữa dạy và học là mối quan hệ biện chứng, chính nó là quy luật cơ bản để tạo nên chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học.

Còn kiểu dạy học “lấy người thầy làm trung tâm” vẫn tồn tại cho đến ngày nay, trong đó vai trò của người thầy được đặt định quá cao, thầy quyết định mọi điều trên lớp. Thầy giảng, trò nghe. Nguồn thông tin từ phía người thầy là duy nhất, thầy chuyền tải HS tiếp thu vô điều kiện. Tất nhiên ở đây người thầy giỏi thuyết trình, giải thích dễ hiểu, có khả năng diễn cảm, thu hút HS; từ đó HS tiếp thu nhanh, nhớ lâu. Dạy bằng thuyết trình là lối dạy “tiết kiệm” một người giảng nhiều người nghe trong một thời gian ấn định sẽ hoàn thành một chương trình. HS có thể nắm vững lí thuyết một cách rất hệ thống nhưng khả năng “tiêu hóa” thấp và kĩ năng thực hành khó được hình thành, nhất là không có thời cơ để vận dụng vào thực tế. Do vậy không thể nói đến sự linh hoạt trong tư duy giải quyết các tình huống trong thực tiễn.

3. Quan điểm dạy học “lấy người học làm trung tâm” đòi hỏi phải xây dựng lại các hình thức tổ chức dạy học và các phương pháp dạy học phù hợp. Các hình thức tổ chức dạy học được sử dụng nhiều nhất là tự học, học theo nhóm, trò chơi đóng vai, hoạt động thực tiễn, tham quan… Các phương pháp dạy học được sử dụng nhiều nhất là phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại, tranh luận, nghiên cứu tài liệu… Có thể khẳng định rằng: Dạy học “lấy người học làm trung tâm” có tư tưởng chủ đạo là tổ chức cho HS hoạt động tích cực, sáng tạo, lấy tự học làm chính; lấy tập thể để bổ trợ cho cá nhân; lấy máy móc thiết bị làm phương tiện; lấy tài liệu, sách giáo khoa, băng hình và tự đánh giá kết quả học tập. Lối học này hình thành ở HS sự mạnh dạn, có tính cách, tự tin, biết cách học, biết cách làm, biết cách giao tiếp xã hội, biết cách khẳng định chân lí, tạo nên con người rất thực tế, thích hoạt động, dẫn đến sự năng động và sáng tạo trong tư duy, trong hoạt động cuộc sống.

Tuy nhiên, để thực hiện hiệu quả quan điểm dạy học này cần có những điều kiện mà chúng ta phải chuẩn bị. Trước hết là bồi dưỡng cho giáo viên cách dạy mới làm sao để họ chuyển biến rõ rệt từ nhận thức đến hành động; tích cực, chủ động vận dụng trong hoạt động giảng dạy, sắp xếp thời gian đủ cho các chuyên đề, sau đó là chuẩn bị cơ sở vật chất, đặc biệt là phương tiện dạy học, những điều kiện đảm bảo tốt nhất cho quá trình tổ chức và thực hiện hoạt động dạy học. Quan điểm dạy học “lấy người học làm trung tâm” sẽ là một phương hướng, một kiểu dạy học phù hợp với yêu cầu của thời đại ngày nay.

Nguyễn Lê Hoàng (Đồng Nai)