Thúy Kiều thoát khỏi bàn tay Tú bà

Đoạn thơ tả chuyện Thúc sinh đưa Thúy Kiều rời khỏi lầu xanh Tú bà có hai điều đáng chú ý:

Câu trả lời của Thúc sinh về những điều nghi ngại của Thúy Kiều khi nghĩ đến chuyện đá vàng thủy chung và cách thức Thúc cứu Kiều ra khỏi lầu xanh.

Phải nói kỹ càng, rành rẽ những suy nghĩ của mình trước khi bước vào quyết định lớn của cuộc đời: Rời lầu xanh đi theo Thúc, Thúy Kiều đã được cụ Nguyễn dành cho 22 dòng thơ. Đọc kỹ những dòng thơ ấy với ba điều ái ngại: một là rồi đây thiếp lạt phấn phai hương, chàng có còn yêu? Hai là, chàng đã có vợ, có người coi giữ mọi chuyện trong gia đình: Chủ trương đành đã chị Hằng ở trong và thứ ba chúng ta còn có nhà xuân (cha) liệu lượng trên trông xuống biết lòng có thương?

Ba vấn đề, nội dung rõ ràng, minh bạch cần một câu trả lời, cần những lời giải đáp. Hãy nghe Thúc sinh tiếp lời Thúy Kiều: Sinh rằng: “Hãy nói dè chừng/ Lòng đây, lòng đấy chưa từng hay sao? (Sao nàng lại nói vậy, chúng ta đối với nhau hai ta đều hiểu cả, nàng rõ điều ấy chứ?) Đường xa chớ ngại Ngô, Lào/ Trăm điều hãy cứ trông vào một ta (Theo cụ Trúc Khê, câu thơ sáu chữ ở trên không phải từ ngại mà là nghĩ. Nàng đừng nghĩ chuyện xa gần quẩn quanh. Hãy trông vào ta!) Đã gần chi có điều xa/ Đá vàng đã quyết phong ba cũng liều…

Rõ ràng sáu dòng thơ, ba ý của Thúc chả giải đáp được tí nào trong ba sự lo lắng của Thúy Kiều. Chính vì vậy, đời sau thi sĩ Tản Đà bình một câu chí lí. Một đoạn tả lời của Kiều trên đây, lẽ thật đắn đo, lời thật uyển chuyển. Đến phần nói của Thúc sinh thôi chỉ có thể được như thế, thật không biết thế nào là hơn.

Ta đã gặp trong lời của Thúy Kiều khi vội vã buông xuôi: Tính sao cho trọn mọi đường xin vâng, giờ lại gặp Thúc trả lời chẳng đâu vào đâu? Cái vạ của cuộc tình duyên này như đã có sẵn!

Nhưng khi đã yêu nhau, thông thường không mấy ai chú ý kỹ lưỡng ý của người mình yêu. Họ chỉ lo làm cái việc sao cho gần nhau hơn, da diết xốn xang xáo động hơn… Những cái nốt đen đáng ngờ nói trên đã được Kiều và Thúc bỏ qua và lo chuyện làm sao để được sống chung. Mượn điều trúc viện, thừa lương/ Rước về hãy tạm giấu nàng một nơi. Trúc viện là cái nhà làm sơ sài, tạm bợ bằng tre, bằng trúc cốt để nghỉ ngơi.

Cụ Bùi Kỳ cho rằng: Lấy điều đem Kiều đi chơi mát rồi đem giấu đi một nơi… Nói rõ ý này là: Trước hết Thúc sinh tìm cách cho Kiều ẩn trốn một nơi. Rồi sách lược được diễn ra khá kỹ càng và đồng bộ. Đó là cần cãi nhau, tranh luận trước quan nha, Thúc đã chuẩn bị kỹ càng. Hay Tú bà đánh bài “giải quyết bằng thương lượng” Thúc cũng đã lo xong: Chiến – hòa sắp sẵn hai bài/ Cậy tay thầy thợ, mượn người dò la.

Tay thầy thợ là ứng vào nhân vật Vệ Hoa Dương, là thầy kiện nổi tiếng cả vùng. Về mặt lí, về đối chọi nhau ở công đường đã có Vệ Hoa Dương. Còn người dò la theo nguyên truyện là Bộ Tân, người giúp Thúc dò xét tin tức, tung tin khi cần thiết.

Có thể đọc Kim Vân Kiều Truyện: Hôm ấy chợt thấy Bộ Tân, Tú bà liền níu lấy hỏi: “Ông Bộ này! Con gái tôi hiện ở đâu? Xin ông bảo giùm”. Bộ Tân nói: “Té ra bà không biết con gái ở đâu? Nghe nói chị ta đã tòng lương rồi mà! Bữa trước, tôi bỗng nhiên qua trước cổng huyện, nghe người ta đồn đại xôn xao: Sớm nay có một kỹ nữ tuổi còn non, đến huyện xin tòng lương được quan huyện phê chuẩn, không biết tên cô ả là gì… Một người nói: “Ấy chính là cô Mã Kiều nổi tiếng nhất về thi phú và thạo hồ cầm đó!”. Tôi nghe câu chuyện biết là con gái bà liền hỏi người ấy: “Mã Kiều xin tòng lương thì lấy ai?”. Người ấy nói: “lấy cậu tú Thúc người Vô Tích…”. Tôi nói: “Cậu tú Thúc thì không đối chọi được với bà Tú đâu”. Người ấy nói: “Ông chỉ biết cậu Thúc là người trung hậu, biết đâu rằng người giúp việc cho cậu ta lại là tay cứng lắm…”. Người giúp việc cho cậu ta là Vệ Hoa Dương, cả tỉnh này ai cũng biết tiếng. Nay bà muốn biết chỗ con gái của bà ở, tôi tưởng Vệ Hoa Dương đã là người giúp việc cho cậu Thúc, thì thế nào hắn cũng ở nhà ông ấy”.

Tú bà nghe ba tiếng Vệ Hoa Dương thì đâm lún ngay.

Lê Xuân Lít