Một trường ĐH tốt vẫn hơn một ĐH không xứng tầm

Theo TS Lê Đông Phương, Viện Khoa học Giáo dục VN, quy định về trường ĐH và ĐH trong luật Giáo dục ĐH hiện hành (thường được gọi là luật số 34/2018 do hợp nhất luật Giáo dục ĐH ban hành năm 2012 và sửa đổi năm 2018) không quá khác biệt, nhưng đọc kỹ sẽ thấy ĐH được thiết kế cho những cơ sở đào tạo ĐH có quy mô tương đối lớn, đào tạo và nghiên cứu đa lĩnh vực. Chẳng hạn, với yêu cầu để trở thành ĐH, trường ĐH phải có tối thiểu 10 chương trình đào tạo tiến sĩ, là một đòi hỏi mà các trường ĐH hiện nay không dễ gì đạt được, kể cả những trường có sức hút với thí sinh, thường xuyên tuyển sinh quy mô lớn với yêu cầu đầu vào ở mức cao.

Về tác động vĩ mô, việc các trường ĐH “phấn đấu” trở thành ĐH là động lực giúp tái cấu trúc hệ thống ĐH, giúp hệ thống ổn định hơn, hướng đến ĐH được trao quyền nhiều hơn. “Cho đến nay, chúng ta đang có một hệ thống gồm rất nhiều trường ĐH, nhưng phổ biến lĩnh vực đào tạo của các trường vẫn hẹp, không nhiều trường đào tạo đa lĩnh vực. Việc đặt ra yêu cầu để được gọi là ĐH như luật đang là một bước giúp các trường ĐH dần dần phấn đấu đa dạng hóa về trình độ lẫn lĩnh vực đào tạo, để đạt được tính độc lập cao hơn trong hoạt động chuyên môn. Như vậy ta sẽ thoát được tình trạng có nhiều trường ĐH đơn ngành, trường ĐH nhỏ. Ngay như với một trường rất hot là Trường ĐH Ngoại thương, vì diện đào tạo hiện rất hẹp, nên không được gọi là ĐH”, TS Phương bình luận.

Sinh viên ĐH Bách khoa Hà Nội. MAI CHI

Hai loại điều kiện để hình thành ĐH

Trước một số ý kiến cho rằng thực chất quy định về chuyển trường ĐH thành ĐH trong luật Giáo dục ĐH hiện hành là để thiết lập một mặt bằng chuẩn mực mới về hệ thống giáo dục ĐH, TS Nguyễn Thị Kim Phụng, Giám đốc Trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục Thăng Long, bày tỏ sự đồng tình và cho rằng cách nhìn nhận này đúng không chỉ với chuẩn mô hình “đại học”. Trong bối cảnh hướng đến tự chủ ĐH thì các điều kiện bảo đảm chất lượng tối thiểu sẽ được pháp luật hóa, trở thành công cụ quản lý chất lượng để định hướng cho các cơ sở giáo dục đề ra mục tiêu, chiến lược phát triển… phù hợp với sứ mệnh của mình. Điều này cũng giúp nhà nước có căn cứ ra quyết định, kiểm tra, thanh tra quá trình hoạt động…

Trước khi có luật 34/2018, các ĐH đều được hình thành bằng con đường/biện pháp hành chính. Như từ khi thực hiện luật 34/2018 thì các ĐH tự chủ lựa chọn con đường phát triển theo những tiêu chuẩn – định hướng đã được quy định. Theo đó, có 2 loại điều kiện để hình thành ĐH là: chuyển trường ĐH thành ĐH theo cách mà ĐH Bách khoa Hà Nội vừa thực hiện; các trường ĐH đang hoạt động tự nguyện liên kết thành ĐH.

Phải là sự chuyển hóa thực chất

Theo GS Hoàng Văn Cường, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế quốc dân, điều kiện tiên quyết để trở thành ĐH là phải đào tạo và nghiên cứu đa lĩnh vực. Nếu những trường ĐH không phải đa lĩnh vực thì không cần thiết phải thành ĐH, vì dẫu có thành ĐH thì cũng không giải quyết được vấn đề gì khác so với việc vẫn là trường ĐH. Nếu trường ĐH phát triển mạnh, thành đa lĩnh vực, mà vẫn chỉ là rất nhiều khoa trong một trường thì sẽ gò bó về mặt chuyên môn, về tổ chức. Tất cả các khoa với rất nhiều lĩnh vực buộc lòng phải tuân thủ một quy định chung, trong khi những quy định chung đó có thể phù hợp với lĩnh vực này nhưng không phù hợp với lĩnh vực kia, thì sự phát triển sẽ bị kìm hãm. Đó là lý do cần phải thành lập các trường con, mỗi trường được tạo nên từ nhiều khoa cùng đào tạo trong một lĩnh vực. Các trường đó ở trong một ĐH là để thống nhất thực hiện sứ mệnh, đường hướng phát triển chung.

GS Cường cũng cho rằng quy định ĐH phải có ít nhất 3 trường con là phù hợp, vì đó là biểu hiện của “đa lĩnh vực”. Mỗi trường là một lĩnh vực chuyên môn trong đào tạo, nghiên cứu. Trường sẽ có nhiều khoa, mỗi khoa là một ngành/nhóm ngành trong lĩnh vực đó. Nhóm các khoa lại trong một trường, trong cùng một lĩnh vực chuyên môn, thì các khoa sẽ hoạt động chung trong cùng hệ thống về học thuật, việc phát triển chuyên môn sẽ theo những quan điểm, những định hướng thống nhất.

Chuyển trường ĐH thành ĐH là cách mà ĐH Bách khoa Hà Nội đã thực hiện. MAI CHI

Việc một trường ĐH phát triển lên, từ nhu cầu nội tại mà hình thành nhiều trường con, rồi thành ĐH là hướng đi bền vững hơn là tập hợp các cá thể trường ĐH riêng lẻ để thành một ĐH lớn.

TS Phương cũng nêu ý kiến: “Tránh phép cộng cơ học như đã có với 5 ĐH có trước ĐH Bách khoa Hà Nội, là những ĐH 2 cấp (ĐH “mẹ” và ĐH “con”), do hệ quả của lịch sử để lại. Mô hình này có nhiều vấn đề, các nhà chuyên môn đã khuyến cáo đó là mô hình không hợp lý, nó giống như liên hiệp hợp tác xã ĐH. Nếu xây dựng ĐH mới theo mô hình như ĐH Bách khoa Hà Nội đang làm thì mới giúp hoàn thiện hệ thống”.

TS Nguyễn Thị Kim Phụng nhận định: “Không phải tất cả trường ĐH đều phải có xu hướng chuyển thành ĐH mới tốt. Nếu việc chuyển đổi này chỉ có mục tiêu lấy danh hình thức, không phải là kết quả của quá trình phát triển thực chất, chưa đủ tầm để có thể thay đổi về chất trong hoạt động và về năng lực quản trị, quản lý, năng lực tự chủ… thì sẽ giống như chui vào một cái áo quá khổ. Nó sẽ vướng víu và có thể tạo ra lực cản đối với các hoạt động và chắc chắn không bao giờ mang lại hiệu quả thực tế. Nếu vậy, cứ là một trường ĐH tốt sẽ tốt hơn là trở thành một ĐH không xứng tầm”.