Một số nhà giáo được vinh danh qua tên đường

Gần gũi với Sài Gòn – Gia Định có thể kể Nguyễn Trọng Quản (1865-1911) là một nhà giáo, nhà văn. Theo Từ điển văn học (NXB Thế giới – 2004), ông sinh tại Bà Rịa, là học trò và là con rể của Trương Vĩnh Ký. Thời trung học, ông du học tại Lycée d’Alger (Bắc Phi – thuộc địa của Pháp), cùng khóa với Diệp Văn Cương, Trương Minh Ký. Sau khi tốt nghiệp, về nước ông dạy học, rồi làm Giám đốc Trường Sơ học Nam kỳ (tại Sài Gòn) vào những năm 1890-1902. Tên Nguyễn Trọng Quản được đặt cho một con đường dài 400m trong dự án 143ha ở phường Thạnh Mỹ Lợi, quận 2.

Trên đường Nguyễn Trọng Quản ngã tư giao lộ với đường Phạm Hy Lượng. Theo Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (NXB Văn hóa 1997), Phạm Hy Lượng (1834-1886) sinh tại Nam Ngư nay thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, đậu Phó bảng năm 1862, đã từng làm quan, đi sứ Trung Quốc. Khi về hưu, ông mở trường dạy học tại Thăng Long, đào tạo nhiều nhân tài cho đất nước, trong số ấy có Chu Mạnh Trinh, sau này là rể ông.

Một ngã tư khác trong khu dân cư này, ngay gần Trường THCS Nguyễn Thị Định, quận 2 là ngã tư Phạm Hy Lượng – Phạm Thận Duật. Phạm Thận Duật (1825-1885) quê ở Ninh Bình. Theo Từ điển Wikipedia, Phạm Thận Duật là một nhà sử học nổi tiếng, từng giữ chức vụ Phó tổng tài Quốc sử quán kiêm Quản Quốc Tử Giám, là người duyệt cuối cùng bản Quốc sử Khâm định Việt sử thông giám cương mục, từng là thầy dạy học cho hai hoàng thân là vua Dục Đức và Đồng Khánh sau này.

Một nhà giáo khác cũng được đặt tên đường trong đợt này là Vũ Tông Phan (1800-1851). Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam viết Vũ Tông Phan là “danh sĩ, nhà giáo dục đời Nguyễn”. Ông đỗ tiến sĩ năm 1826, từng làm quan sau về mở trường dạy học ở thôn Tự Tháp, phường Báo Thiên, huyện Thọ Xương (nay là quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Trường Tự Tháp còn gọi là Trường Hồ Đình hay Trường Ông Nghè Tự Tháp, nằm ở phía tây Hồ Gươm do Vũ Tông Phan sáng lập, đào tạo được nhiều nhân tài như Hoàng giáp Nguyễn Tư Giản, Hoàng giáp Lê Đình Diên, Phó bảng Phạm Hy Lượng, cử nhân Nguyễn Huy Đức, Ngô Văn Đặng.

Liên quan đế trường đại học đầu tiên của Việt Nam là Quốc Tử Giám, trong số 40 nhân vật vừa được đặt tên đường có thể kể Phạm Công Trứ (1600-1675) và Nguyễn Quý Đức (1648-1720). Về Phạm Công Trứ, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam (NXB Văn hóa 1997) viết “Năm 1657 ông làm Thượng thư bộ lễ, tước Yên Quận công kiêm Đại học sĩ Đông các, sau ông coi sóc Quốc Tử Giám rồi làm Thượng thư bộ lại”. Còn Nguyễn Quý Đức, Từ điển Wikipedia chép: “Năm 1716, Nguyễn Quý Đức dâng tờ khải xin và được chấp thuận việc lập bia tiến sĩ (21 bia) tại Nhà Thái học (tức Văn Miếu – Quốc Tử Giám ở Hà Nội ngày nay) từ các khoa Bính Thân (1656) cho đến khoa Ất Mão (1715), và việc dựng bia được tiến hành vào năm sau (1717)…”.

Việc UBND TP.HCM chọn tên các bậc danh sĩ đặt cho những con đường ở khu dân cư mới, vinh danh họ đã chứng tỏ sự thừa nhận công trạng của hậu thế đối với đóng góp của họ đồng thời cũng là cơ hội để các thế hệ hôm nay hiểu thêm lịch sử nước nhà.