Khám phá sa mạc rộng lớn và tàn tích khảo cổ

Ả Rập Xê Út, Vương quốc Trung Đông hiện đang có những kế hoạch lớn để phát triển du lịch quy mô lớn – bắt đầu ở thành phố Jeddah với kiến trúc và lịch sử hàng thế kỷ tại đây.

Một ngôi nhà bằng đá nằm trong số hàng trăm công trình kiến trúc thế kỷ 18 và 19 đang được cải tạo ở khu Al-Balad của Jeddah

Tại cảng Jeddah lịch sử của Ả Rập Xê Út, những cây cọ đung đưa trong gió trên mặt nước lấp lánh rộng lớn. Ai Cập và Sudan dường như nhìn ra đường chân trời phía Tây của Biển Đỏ, trong khi Mecca nằm về phía những ngọn núi ngay phía sau.

Với lịch sử hàng nghìn năm tuổi, Jeddah có nghĩa là “bà ngoại” trong tiếng Ả Rập. Hoạt động buôn bán của người hành hương và các xa lộ nhiều tầng của Ấn Độ Dương đều vẫy gọi từ Jeddah.

Cùng với những sa mạc rộng lớn và những tàn tích khảo cổ đáng chú ý, Ả Rập Xê Út còn có Jeddah – cửa ngõ hàng hải dẫn đến các địa điểm linh thiêng của đất nước. Tổng cộng là 650 tòa nhà bằng đá san hô, trát trắng có từ thế kỷ 18 và 19. Ở Al-Balad (Old Jeddah), một di sản thế giới được UNESCO công nhận từ năm 2014. Bây giờ là lúc để tham quan, trong một khoảng thời gian huyền diệu sau khi nó đã được tân trang lại nhưng trước khi đám đông của kỳ nghỉ đến.

Cổng vào các thành phố linh thiêng

Jeddah là thành phố chính của Hejaz, có nghĩa là “hàng rào”, một vùng hẹp dọc theo Biển Đỏ giáp với các dãy núi và cao nguyên ở phía Đông. Trong nhiều thế kỷ, những người hành hương Hồi giáo đã đến Hejaz từ khắp Trung Đông, châu Phi và châu Á. Al-Balad, gần cảng nguyên thủy từ thế kỷ thứ bảy, nằm ở trung tâm của tất cả, là nơi đầu tiên ở Ả Rập mà những người hành hương Hồi giáo nhìn thấy trong thời đại trước khi đi máy bay phản lực.

Thị trấn cổ, từng là trung tâm buôn bán, là hình ghép của các tòa nhà quét vôi trắng được trang trí với ban công kín làm bằng gỗ tếch từ Ấn Độ. Các tấm chắn ban công được cắt thành dạng lưới và được gọi là roshans, từ tiếng Ba Tư rozen, có nghĩa là “cửa sổ mở ra”. Ở đây phụ nữ có thể ngồi nhìn ra đường mà không bị người khác nhìn thấy.

Những tấm bình phong ở ban công bằng gỗ được chạm khắc được gọi là roshans trang trí những ngôi nhà ở Al-Balad. Chúng được thiết kế để cho phép phụ nữ ngồi và nhìn thấy đường phố trong khi vẫn bị che khuất khỏi tầm nhìn của công chúng

Roshans, giống như những hình ảnh tương tự ở Tunisia và Ai Cập, nằm dọc các ban công khắp Al-Balad

Roshans của Jeddah tương tự như moucharaby của Tunisia, Ai Cập và Levant. Sự phức tạp chạm khắc của chúng được xếp lớp chống lại mặt tiền trắng chói mắt, nổi bật trong sự đơn giản của chúng. Không có hai ngôi đền nào ở đây giống hệt nhau, nhưng mô hình kiến trúc trên toàn bộ cổng cũ có vẻ đồng nhất.

Abir Jameel AbuSulayman, người đã trở thành nữ hướng dẫn viên du lịch đầu tiên ở Ả Rập Saudi nói: “Chúng tôi nói bằng tiếng Ả Rập rằng “các ngôi nhà nói chuyện với nhau””. Cô ấy đã đưa tôi đến gặp Ahmed Angawi, người điều hành một xưởng đang hồi sinh nghề chế tạo roshans.

Angawi nói với tôi: “Lưới trong tất cả các biến thể của nó, đại diện cho một hình học thể hiện sự thống nhất và đa dạng của thế giới Hồi giáo”.

Màu xanh lá cây là màu của Hồi giáo và Vương quốc Ả Rập Xê Út, trong khi màu xanh lam được lấy cảm hứng từ những người thơ dại của Sidi Bou Said, một kiệt tác đô thị ở phía bắc Tunis trên Địa Trung Hải. Hiệu ứng của bầu trời xanh lơ trên nền tường trắng cũng gợi lên những hòn đảo của Hy Lạp, và có một tòa nhà ở đây được gọi là “Mykonos House”. Giống như các hòn đảo ở Hy Lạp, những con đường hẹp và thoáng đãng của Old Jeddah là nơi cư trú thú vị của những chú mèo.

Mùi hương quyến rũ và tiếp thêm sinh lực cho nội thất của Al-Balad, giống như nó có trên khắp vương quốc. Tôi đi vào một cửa hàng đồ ngọt, hàng trăm chiếc hộp đựng đầy hạt me Indonesia, mơ khô từ Syria, nhiều loại trái cây sấy khô khác nhau từ Thái Lan, hàng chục loại quả chà là khác nhau từ Ả Rập Xê Út… màu sắc giống như một bức tranh nghệ thuật hiện đại.

Tôi bước vào bên trong một lối đi tối và mát mẻ của Nasseef House, một lâu đài Ottoman thế kỷ 19, nơi quốc vương Abdelaziz Ibn Saud sống từ năm 1925 đến năm 1927. Sau đó, ông được biết đến với cái tên “Vua của Hejaz, Sultan của Nejd”, trước cả hai vùng tách biệt, ông cai trị chính thức được kết hợp để thành lập Ả Rập Xê Út vào năm 1932.

Trên tầng hai (bây giờ là viện bảo tàng), tôi ngồi bên cửa sổ, nơi chắc hẳn chính Abdelaziz đã ngồi, cố gắng xóa đi thời gian trôi qua. Nếu không có Abdelaziz và thần thái chiến binh phi nước đại của ông ta, gã khổng lồ dầu mỏ của Ả Rập Saudi có thể sẽ không bao giờ tồn tại và Trung Đông giờ sẽ hoàn toàn khác.

Theo cả AbuSulayman và Rawaa Bakhsh, một nhà bảo tồn lịch sử, trên mái nhà có một khung gỗ với cửa sổ mở được gọi là tairama – nơi trú ngụ của các loài chim. Tôi nghỉ ngơi trên một chiếc đệm bằng vải gấm trên sàn nhà, chiêm ngưỡng khung cảnh lộn xộn với những tòa nhà chọc trời lấp lánh ánh mặt trời của Jeddah hiện đại: một vùng đất mà cho đến những năm 1950, chỉ có biển và sa mạc bên ngoài cụm nhà của Al-Balad.

Từ đây, tôi cũng phát hiện ra Nhà thờ Hồi giáo Shafi’i màu trắng duyên dáng bên bến cảng cũ. Tòa tháp của nó đã 800 năm tuổi, trong khi các phần khác của tòa nhà có niên đại từ thế kỷ 18. Theo tôi, sĩ quan tình báo người Anh TE Lawrence, hay còn gọi là Lawrence của Ả Rập, đã bắt đầu cuộc phiêu lưu Ả Rập của mình từ cảng Biển Đỏ này vào năm 1916.

Vượt ra ngoài khuôn mẫu

Tôi đã gặp những người Ả Rập Xê Út qua nhiều thập kỷ được đào tạo ở nước ngoài, trở thành thành viên của một thế giới toàn cầu hóa, nhưng vẫn trở về nhà và giữ lại các giá trị văn hóa của họ: những người đàn ông vẫn đeo ghutras và agals (mũ và dây truyền thống của Ả Rập Saudi), những phụ nữ mặc abayas và hijabs. Người Ả Rập Xê Út đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới mà không đánh mất nguồn gốc của mình. Al-Balad là Al-Balad là trung tâm của những gốc rễ đó.

Thật vậy, Old Jeddah, mặc dù hiện tại im lặng và hơi trống trải, vì công việc sửa chữa cuối cùng và thực tế là nó vẫn còn là một bí mật, hứa hẹn sẽ trở thành một phần mở rộng của một nền văn hóa các quán cà phê trẻ trung, thời thượng đang tiếp quản Ả Rập Saudi.

Một cô bé 12 tuổi, không mang khăn trùm đầu đang chơi xe trượt trên bờ biển Jeddah

Trong suốt chuyến hành trình ở Jeddah và Riyadh, tôi thấy những người phụ nữ ngồi một mình tại quán cà phê, đắm chìm trong chiếc máy tính xách tay của họ, hoặc chào hỏi bạn bè. Những cảnh như thế này gợi ý về cách những nữ du khách độc thân đến từ phương Tây có thể được đón nhận ở nơi này như thế nào.

Một nhà ngoại giao Ả Rập Xê Út, đã có nhiều năm ở nước ngoài và hiện đang ở nhà trong trang phục truyền thống, nói với tôi trong một quán cà phê Ethiopia ở Al-Balad: “Hiện tại Tầm nhìn 2030, trong đó việc khôi phục Old Jeddah là một phần nhỏ, bản thân nơi đây đang bị chỉ trích vì những vấn đề chưa được giải quyết. Nhưng chúng tôi coi đây là sự tiến bộ vượt bậc”.

Thủy Phạm
(Theo National Geographic)