Từ tranh chấp bản quyền thi hoa hậu: Bất cập nghị định về thi người đẹp

Hoa hậu Hòa bình Việt Nam là hai cuộc thi riêng biệt nhưng chung tên gọi. Cty Sen Vàng là đơn vị nắm bản quyền tổ chức Miss Grand Vietnam (Hoa hậu Hòa bình Việt Nam)-thuộc hệ thống Miss Grand International- tá hỏa khi thấy một đơn vị khác công bố bản quyền cuộc thi Hoa hậu Hòa bình Việt Nam (Miss Peace Vietnam), Hoa hậu Hòa bình Quốc tế (Miss Peace International). Bộ nhận diện, tên gọi tiếng Anh và kịch bản cuộc thi khác nhau nhưng công chúng rối trí khi tên gọi tiếng Việt trùng nhau. Cả hai bên đều trưng ra các giấy tờ pháp lý liên quan tới sở hữu trí tuệ, đăng ký bản quyền và đang chờ làm sáng tỏ về khía cạnh pháp lý.

Ban tổ chức Miss Grand Vietnam 2022 cùng ông Nawat và các người đẹp Thái Lan tại buổi khởi động cuộc thi. Ảnh: Ngô Tùng

Sự việc lần đầu tiên xảy ra này xuất phát từ việc mở cửa các cuộc thi nhan sắc quy định trong Nghị định số 144/2020/NĐ-CP. Nghị định (NĐ) quy định về hoạt động nghệ thuật biểu diễn có hiệu lực từ 1/2/2021 được cho là “cởi trói” các cuộc thi nhan sắc. Thay vì số lượng giới hạn không quá hai cuộc thi quy mô quốc gia trong năm, nay được thả nổi không chỉ về số lượng.

Lo ngại về 63 cuộc thi cấp quốc gia mỗi năm (do các tỉnh thành đều có thể cấp phép tổ chức) không hề ngoa. Trong vòng nửa năm 2022 cỡ chục cuộc thi lớn nhỏ lộ diện, phần nhiều đều lần đầu được tổ chức. Chỉ riêng danh xưng ở lĩnh vực du lịch cũng có vài cuộc tên gọi na ná: Hoa hậu Du lịch biển Việt Nam, Hoa hậu Du lịch Việt Nam toàn cầu. Đà Nẵng cũng kịp tổ chức xong xuôi Hoa hậu Du lịch Đà Nẵng hồi tháng 2/2022. Cuộc thi chỉ đáng quy mô Người đẹp, Hoa khôi nay cũng được đẩy lên thành Hoa hậu, nâng tầm thành cấp quốc gia. Chưa kể, một loạt các cuộc thi quốc tế lâu đời được mua bản quyền và đưa về Việt Nam tổ chức như Hoa hậu Thế giới Việt Nam, Hoa hậu Trái đất Việt Nam, Hoa hậu Siêu quốc gia Việt Nam… Trăm hoa đua nở thì danh hiệu hoa hậu cũng loạn theo.

2. Nở rộ cuộc thi, loạn danh hiệu hoa hậu là hệ quả từ ý chí “nới lỏng” quy định tổ chức các cuộc thi người đẹp. Cái lý của những nhà soạn thảo ở chỗ đơn giản hóa thủ tục hành chính dẫn tới “thông thoáng” hơn kèm theo “tăng cường hậu kiểm”. Ước vọng là thế, nhưng lý thuyết luôn luôn chỉ là màu xám. Khi xảy ra tranh chấp bản quyền cuộc thi Hoa hậu Hòa bình Việt Nam trên thực tế, chưa thấy có cơ quan quản lý nào đứng ra làm trọng tài phân xử. Địa phương cứ cấp phép, Cục Sở hữu Trí tuệ (Bộ Khoa học & Công nghệ), Cục Bản quyền tác giả (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cấp phép theo thẩm quyền và không tính đến câu chuyện chồng chéo.

Hàng chục cuộc thi nhan sắc tổ chức trong năm với số lượng thí sinh nhất định liệu có thể đảm bảo chất lượng và hiệu quả? Không phải ngẫu nhiên mà từ trước tới nay Bộ VHTTDL đề ra quy định hai năm tổ chức một lần cuộc thi nhan sắc cấp quốc gia. Khoảng thời gian này vừa đủ để giữ được sự hấp dẫn của một cuộc thi nhan sắc, cũng vừa đẹp để một lứa thí sinh trưởng thành về nhan sắc và trau dồi tri thức.

Tinh thần tạo điều kiện cho cá nhân, tổ chức tham gia các hoạt động biểu diễn nghệ thuật là chủ trương của Nhà nước, tuy nhiên khi NĐ 144 đi vào cuộc sống lại nảy sinh không ít bất cập. Đối với cuộc thi quốc gia trước đây do Cục Nghệ thuật biểu diễn (NTBD) (Bộ VHTTDL) cấp phép, đơn vị tổ chức chỉ cần thực hiện thủ tục thông báo, địa phương diễn ra các vòng thi sẽ tiếp nhận. Thế nhưng NĐ 144 phân cấp cho địa phương cấp phép, BTC bắt buộc phải xin phép nhiều địa phương cùng lúc nếu cuộc thi có các vòng thi diễn ra ở các tỉnh/thành khác nhau. Cắt giảm thủ tục hành chính trong NĐ mới đã không còn ý nghĩa nữa, ngược lại thành ra đẻ thêm nhiều giấy phép con gây phiền hà cho nhà tổ chức.

Những người soạn thảo chưa lường hết kịch bản xảy ra sau khi cho phép các cuộc thi bung hết cỡ: Không có sự ràng buộc của các đơn vị tổ chức, không đề ra các tiêu chí nhất định để các nhà tổ chức đảm bảo năng lực tổ chức cuộc thi chất lượng, không có hướng dẫn cụ thể để các địa phương cấp phép làm đầu mối phối hợp tổ chức. Làn sóng ồ ạt tổ chức thi người đẹp chắc chắn sản sinh ra những danh hiệu hàng chợ, danh hiệu “ao làng”. Không biết tới bao giờ mới có thể để đạt tới độ “tự đào thải” đối với các cuộc thi kém chất lượng, chỉ biết rằng mới hơn một năm có hiệu lực mà NĐ 144 đã khiến các cuộc thi nhan sắc thêm loạn.