Vì đâu ca từ nghe muốn “té ghế”?

Mời bạn đọc hãy cùng mổ xẻ vấn nạn ca từ của nhiều bài hát Vpop hiện nay khiến người nghe muốn bịt tai hay "té ghế", nhiều bài hát như đang "ghi lại những cuộc chửi bới, tán gẫu vỉa hè. Vì sao lại có "thảm họa" này?

Nhóm nhạc HKT đang “nổi tiếng” khi thể hiện nhiều ca khúc có ca từ khiến người nghe sững sờ – Ảnh chụp từ clip Nàng Kiều lỡ bước

Đó là những lời lẽ chân thực cần đưa vào âm nhạc hay trình độ của người sáng tác đã ngày càng "phổ cập", gần gũi đời sống hơn?

Ngôn ngữ âm nhạc bị lột trần

Tôi xin lạm bàn về ngôn ngữ một chút. Có rất nhiều cách phân loại ngôn ngữ khác nhau theo từng mục đích, ở đây tôi xin phép được phân loại ngôn ngữ thành ba loại: ngôn ngữ “thật”, ngôn ngữ “thực” và ngôn ngữ “thuật”.

Ngôn ngữ “thật” là ngôn ngữ được sử dụng một cách phổ quát, rộng rãi trong giao tiếp hằng ngày. Loại ngôn ngữ này thông thường được đơn giản hóa về ngữ nghĩa, không gò bó trong cách sử dụng. Ví dụ ta hỏi: “Ngày mai anh có đi Vũng Tàu không?”, thì “đi” ở đây đơn giản là một khái niệm để chỉ sự di chuyển từ nơi này sang nơi khác.

Ngôn ngữ “thực” là ngôn ngữ của khoa học, đòi hỏi tính chính xác tuyệt đối. Ví dụ, một người cụt chân có thể “đi Vũng Tàu” theo cách nói của ngôn ngữ “thật”, nhưng anh ta không thể “đi trên vỉa hè” theo cách nói của ngôn ngữ khoa học pháp lý (thực), bởi vì “đi” đối với một người là việc di chuyển bằng hai chân!

Ngôn ngữ “thuật” là ngôn ngữ của nghệ thuật. Ví dụ, Trịnh Công Sơn viết: “Ngày mai em đi, biển nhớ tên em gọi về”. “Đi” ở đây không đơn giản là di chuyển từ nơi này sang nơi khác, cũng không phải là sự di chuyển bằng hai chân! “Đi” có thể là đã chia tay, đã rời xa mối tình đầu, đã lấy chồng…

Ngôn ngữ “thuật” được quyền sử dụng tất cả các biện pháp tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, thậm xưng, lặp từ… Từ đó mới có chuyện “có’ mà nói “không”, “yêu” mà nói “ghét”… trong ngôn ngữ “thuật”.

Từ việc lạm bàn về ngôn ngữ, tôi xin bàn tới chủ đề chính: nghệ thuật nào cũng vậy, luôn có ngôn ngữ riêng. Nếu người làm nghệ thuật không tôn trọng ngôn ngữ đó thì chắc chắn sẽ tạo ra những “quái thai” – phi nghệ thuật.

Âm nhạc cũng không ngoại lệ! Ngôn ngữ của âm nhạc phải là ngôn ngữ “thuật”. Nếu muốn sử dụng ngôn ngữ “thật” và ngôn ngữ “thực” vào âm nhạc, tác giả buộc phải biến nó thành ngôn ngữ “thuật”, nếu không, hát lên chắc chắn người nghe phải “té ghế” thôi.

Ví dụ, nói về địa điểm và khoảng cách, có tác giả viết “Nhà anh nhà em cách nhau đoạn đường dài, tuy xa mà gần, tuy gần mà xa”. Rất nghệ thuật! Nhưng nếu viết theo dạng: “Nhà anh ở chỗ lô A, nhà em gần đó nhưng mà lô B”, mặc dù không có gì sai, nhưng rõ ràng âm nhạc đã bị hạ thấp hơn cả mức tầm thường vì bị “bê tông hóa”.

Và những tác phẩm âm nhạc “té ghế” thực chất chính là những tác phẩm không tôn trọng ngôn ngữ nghệ thuật âm nhạc. Nhan nhản trong các bài hát là những từ ngữ giao tiếp thông thường, thậm chí tầm thường, mà không hề được gọt giũa, cứ thế đưa vào tác phẩm, dạng như “không bao giờ anh bó tay” thì đúng là bó tay thật!

Tiếc rằng hiện nay, một số lượng lớn các vị được gọi là “nhạc sĩ” khi sử dụng từ cũng không biết mình đang dùng dạng gì! Hãy xem, những tác phẩm vượt thời gian, đó chính là những tác phẩm được tôn trọng tính nghệ thuật trong ca từ.

Ca từ mượt mà, tinh tế, nhiều tầng ý nghĩa, nếu tả cảnh có thể làm cho người nghe tưởng tượng ra được cảnh vật, nếu tả tình có thể làm lay động tình cảm và xúc cảm người nghe. Bên cạnh ca từ, giai điệu chính là một trong hai yếu tố cấu thành nên một ca khúc.

Tóm lại, chúng ta có công thức sau: ca từ có vấn đề + giai điệu có vấn đề + ca sĩ thể hiện có vấn đề = tác phẩm “té ghế”.
Một giai điệu đẹp có thể diễn tả được tình cảm mà tác giả gửi gấm vào tác phẩm. Và đối với hầu hết các tác phẩm hay, khi nghe giai điệu mà không cần ca từ, người nghe cũng có thể hiểu được tác phẩm ấy, ít nhất là cảm xúc mà tác phẩm ấy muốn diễn đạt: buồn hay vui, sướng hay khổ…

Thế nhưng, đối với rất nhiều ca khúc hiện nay, giai điệu có vẻ na ná nhau, buồn cũng vậy, vui cũng vậy, thất tình cũng vậy, được tình cũng vậy luôn. Nếu nghe phần hòa tấu không thôi, nhiều lúc thất tình tưởng đang phấn khích, buồn bã tưởng đang hạnh phúc!

Và cuối cùng là người thể hiện ca khúc! Tác giả đã không biết mình viết cái gì thì thử hỏi làm sao ca sĩ biết mình đang hát cái gì?

Nguyễn Thanh Nhựt (Theo TTO)