Lạm dụng “thuốc làm mập” cho trẻ

Nhiều phụ huynh nghe lời đồn đại, tự ý mua “thuốc làm mập” cho con em mình sử dụng. Thậm chí có một số ít thầy thuốc cố tình chỉ định thuốc theo kiểu “lợi bất cập hại”. Mới đây nhất là các bà mẹ ở Hải Phòng truyền nhau mua một loại thuốc để kích thích cho con thèm ăn, mau lớn mà không biết thuốc đó sẽ gây hại cho trẻ như thế nào.

Thuốc làm mập đầu tiên phải kể là thuốc chống viêm glucocorticoid, thường được gọi tắt là corticoid. Thuốc corticoid gồm nhiều loại: dexamethason (thường gọi nôm na là “đề xa” hay thuốc “hột dưa”), prednisone, prednisolon… Về phương diện chữa bệnh, corticoid là thuốc rất quý dùng để chống viêm, trị các bệnh xương khớp, các bệnh tự miễn, các bệnh dị ứng ngoài da và hệ hô hấp (biểu hiện là hen suyễn nặng), bệnh suy tuyến thượng thận, chứ không bao giờ được sử dụng thuốc làm cho mập. Cơ thể có vẻ như mập ra và tăng trọng khi uống thuốc này liên tục và kéo dài (mà một số người cứ tưởng là tốt) là biểu hiện một tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc.

Do thuốc corticoid có tác dụng giữ nước và chất khoáng natri trong cơ thể (nên lưu ý ngoài corticoid còn nhiều thuốc khác cũng có tác dụng này như phenylbutazone chống viêm, carbenoxolone trị loét dạ dày…), gây rối loạn chuyển hóa lipid và làm đọng mỡ ở trên mặt, cổ và lưng, nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì, mặt tròn như mặt trăng, nhưng thực ra cơ thể lại bị teo cơ (biểu hiện trong hội chứng có tên là Cushing). Corticoid làm tiết nhiều dịch vị ở dạ dày, gây cảm giác đói, ăn ngon nhưng có thể làm loét dạ dày, gây xuất huyết tiêu hóa.

Corticoid còn có tác dụng phụ nguy hiểm khác như làm loãng xương, tăng huyết áp, gây huyết khối làm nghẽn mạch, làm giảm sự đề kháng của cơ thể dễ dẫn đến nhiễm trùng (dễ bị lao, nếu đã bị lao sẽ làm bệnh nặng thêm). Riêng đối với trẻ con, corticoid dùng bừa bãi có thể gây ra các tổn thương rất có hại và không hồi phục.

Thuốc thứ hai giúp làm mập một cách gián tiếp, đó là durabolin, tên biệt dược của nandrolon phenylpropionat, là một dẫn chất tổng hợp tương tự hormone sinh dục nam testosterone. Có cấu trúc hóa học hơi khác testosterone (testosterone chủ yếu trị thiểu năng sinh dục nam, tức trị “yếu sinh dục” do thiếu hormone). Tác dụng chủ yếu của durabolin là đồng hóa protein, nghĩa là giúp cơ thể hấp thu, biến dưỡng tốt chất đạm và vận chuyển các acid amin của chất đạm vào bên trong mô cơ, làm cho cơ thể phát triển cơ bắp, tăng cân tăng sức. Durabolin còn gọi là thuốc steroid tăng đồng hóa (anabolic steroid, có tên steroid do cấu túc của durabolin có nhân hóa học là steroid). Thuốc được chỉ định trị chứng gầy ốm, sụt cân, mất sức sau khi bệnh nặng. Chống chỉ định của thuốc là không được dùng cho trẻ dưới 15 tuổi, phụ nữ có thai, phụ nữ còn trẻ (vì đây là dẫn chất hormone sinh dục nam).

Thuốc thứ ba thường được dùng là cyproheptadine (biệt dược peritol, periactin…). Đây là thuốc kháng histamin trị dị ứng nhưng lại có thêm tác dụng kích thích sự thèm ăn; thuốc không làm tăng trọng một cách trực tiếp do giữ nước và natri lại trong cơ thể và gây phù như corticoid mà có tác dụng gián tiếp trị chứng chán ăn, làm cho người dùng thuốc ăn nhiều hơn (đương nhiên phải ăn uống đầy đủ chất) để tăng trọng. Cần lưu ý, cyprohentadine chỉ kích thích sự thèm ăn tạm thời và có nhiều tác dụng phụ. Khi đang dùng thuốc sẽ kích thích ăn ngon miệng nhưng khi ngưng thuốc sẽ chán ăn trở lại.

Thuốc có tác dụng phụ gây buồn ngủ, không được dùng (tức chống chỉ định) đối với phụ nữ có thai, phụ nữ đang cho con bú, trẻ em dưới 2 tuổi và người cao tuổi suy nhược. Đối với trẻ em, thuốc có thể gây cơn co giật – gọi là tác dụng phụ thần kinh ngoại tháp. Thuốc cũng không được dùng ở những người bị tăng nhãn áp, u tuyến tiền liệt, loét tá tràng. Do lợi bất cập hại như vậy nên nhiều nước đã không còn chỉ định dùng cyproheptadine trị chứng chán ăn, trong khi ở nước ta vẫn còn dùng “làm mập” ở phụ nữ và trẻ con.

PGS.TS.DS NGUYỄN HỮU ĐỨC

(Trường ĐH Y  dược TP.HCM)