Châu bản triều Nguyễn – khẳng định chủ quyền biển đảo Việt Nam – là Di sản tư liệu thế giới

Châu bản triều Nguyễn là các tập tấu, phụng thượng dụ, chiếu, chỉ dụ, tư, trình, sớ, bẩm… được đích thân các vua nhà Nguyễn ngự lãm hoặc ngự phê bằng mực màu son. Thông qua nhà vua ngự phê truyền đạt ý chỉ hoặc giải quyết các vấn đề chính trị, quân sự, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, xã hội…Việc ngự phê của các vua triều Nguyễn là một trong những đặc điểm độc đáo của Châu bản. Trải qua 143 năm triều Nguyễn, số lượng Châu bản sót lại còn khoảng 1/5, nhưng ngày càng khẳng định tính độc nhất và những giá trị lịch sử quý hiếm. Châu bản triều Nguyễn phản ánh tất cả mọi mặt của đời sống xã hội thời kỳ phong kiến chứ không riêng về mảng nào. Người làm về văn hóa, lịch sử có thể nghiên cứu nhiều chủ đề khác nhau, trong đó có chủ đề liên quan tới chủ quyền biển đảo của Việt Nam.

Trong Châu bản triều Nguyễn, tài liệu liên quan tới chủ quyền biển đảo thể hiện ở nhiều góc độ. Có những văn bản trực tiếp nhưng cũng có văn bản gián tiếp như nhà vua cử các đội ra Hoàng Sa để thăm dò, hoặc bút phê việc khen thưởng những người có công với Hoàng Sa, Trường Sa… Trong đó có những châu bản đặc biệt quan trọng như Châu bản ngày 15-12 năm Bảo Đại thứ 13 (1939) truy tặng Huy chương Long tinh của Nam triều cho ông Liuis Pontan, Chánh cai đội thượng hạng nhất của đội lính khố xanh, trú đóng tại đảo Hoàng Sa qua đời do bệnh nặng trong quá trình thực thi nhiệm vụ tại Hoàng Sa; Châu bản có chữ ký và ngự phê của Vua Bảo Đại, ghi lại sự kiện: Ngày 10-2-1939, Tòa khâm sứ Trung Kỳ có đề nghị Nam triều nên thưởng Huy chương Long tinh hạng 5 cho đơn vị lính khố xanh ở Trung Kỳ, vì họ đã có công trong việc dẹp loạn ở miền núi và có công trong việc lập đồn phòng thủ ở Hoàng Sa. Đến ngày 15-2-1939, Vua Bảo Đại đã phê “Chuẩn y” (đồng ý cho thi hành)…

Châu bản triều Nguyễn hiện đang được lưu giữ còn nhiều bản gốc có ghi ngày giờ, niên địa cụ thể, có dấu ấn vương triều Nguyễn và tập trung nhiều nhất vào thời Vua Minh Mạng. Các tờ Châu bản chứa nội dung khẳng định nhà Nguyễn đã quản lý 2 quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, có hệ thống quản lý hành chính nhà nước ở đây, đồng thời nhiều tài liệu về việc phái các đội đi Hoàng Sa, Trường Sa khảo sát và lập các bản đồ, lập các tài liệu…Đây là những tư liệu đặc biệt quan trọng khẳng định chủ quyền của Việt Nam với 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.