Chứng can huyết hư trong Đông y

Triệu chứng lâm sàng

Cây và quả mộc qua.

Đối với chứng can huyết hư sắc mặt thường xanh bợt, hoặc vàng bủng, cơ thể gầy còm, hai mắt khô, hay quáng gà, hoặc nhìn lờ mờ không thấy rõ, hoa mắt, ù tai, tay chân tê dại, cân mạch co rút, móng tay, móng chân không tươi nhuận. Đối với phụ nữ thì kinh nguyệt lượng ít, huyết nhạt, bế kinh, miệng môi, chất lưỡi trắng nhợt, mạch tế hoặc huyền tế…

Chứng can huyết hư thường gặp trong nhiều loại bệnh chứng, trên lâm sàng triệu chứng cũng không giống nhau.

Chứng can huyết hư là nói đến sự bất túc vì can chứa huyết, chủ về xơ tiết, can lấy huyết làm gốc, thể âm mà dụng dương, nếu huyết đầy đủ thì can có chỗ chứa, chức năng xơ tiết của can mới được bình thường, nếu can huyết bất túc, can mất đi sự nuôi dưỡng, sự xơ tiết của can kém đi từ đó xuất hiện các chứng như: ngực sườn trướng đầy hay xuất hiện ấm ức, không vui, có khi rầu rĩ, tự nhiên muốn khóc, đó là do can khí uất kết. Do huyết hư dương không đứng vững, hư nhiệt từ trong sinh ra, dẫn đến can dương thượng cang, tính tình nóng nảy, hay giận dữ, thường xuyên mất ngủ, khi ngủ hay mê, hoa mắt chóng mặt, đầu trướng đau.

Mặt khác can tàng huyết, thận chứa tinh, tinh và huyết sinh ra cùng một nguồn. Do chứng can huyết hư lâu ngày thường dẫn đến thận tinh hư suy xuất hiện các chứng như: lưng gối mềm yếu, chóng mặt ù tai, rụng tóc, răng lồi lên. Nam giới thì sinh dục kém, nữ giới thì không thụ thai, đó là chứng can thận hư tổn.

Khi can huyết hư, khí cơ không thông sướng, huyết đi sáp trệ dẫn đến khí trệ huyết ứ mà xuất hiện các triệu chứng như: mạng sườn đau nhói cố định, da nổi vảy, ria lưỡi ứ huyết, làm cho bệnh kéo dài khó điều trị.

Chứng can huyết hư trong bệnh kinh nguyệt không đều của phụ nữ

Nguyên nhân: Do can huyết bất túc, huyết hải trống không, huyết không đầy đủ để ra đúng kỳ kinh.

Triệu chứng lâm sàng: Kỳ kinh ra muộn, lượng kinh ít, chất loãng, có trường hợp bế kinh.

Phương pháp điều trị: Bổ can, dưỡng huyết, điều kinh.

Bài thuốc: Đương quy 10g, bạch thược 8g, hoài sơn 12g, câu kỷ tử 8g, thục địa 12g, chích thảo 4g.

Tùy chứng trạng và thể trạng của bệnh nhân mà gia giảm cho thích hợp. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.

Do can huyết hư sinh ra chứng thống kinh

Nguyên nhân bệnh: Do can huyết bất túc làm tổn thương thận tinh, hai mạch xung nhâm đều hư, bào mạch mất đi sự nuôi dưỡng mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng lâm sàng: Trong khi hành kinh hoặc sau kỳ kinh bụng dưới đau âm ỉ, thích xoa bóp, chóng mặt, ù tai, lưng gối đau mỏi, mạch trầm huyền mà tế.

Bài thuốc: Đương quy 12g, a giao 12g, bạch thược 12g, sơn thù 8g, ba kích 6g, chích thảo 4g, hoài sơn (sơn dược) 16g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, uống trước khi ăn, khi thuốc còn ấm.

Do can huyết hư sinh ra chứng hư lao

Nguyên nhân bệnh: Do can huyết bất túc, cân mạch không được nuôi dưỡng mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng lâm sàng: Thể trạng gầy còm, sắc mặt không tươi tỉnh, tay chân mình mẩy tê dại, gân mạch co rút, móng tay, móng chân khô giòn, biến dạng.

Bài thuốc: Đương quy 12g, xuyên khung 8g, bạch thược 12g, thục địa 16g, táo nhân 16g, mạch môn 8g, mộc qua (quả chín phơi khô của cây mộc qua) 12g, chích thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, uống lúc đói khi thuốc còn ấm.

Do can huyết hư mà sinh ra chứng tước manh (quáng gà)

Sách Bút hoa y kinh viết: Can bị hư là do thận thủy không hàm được mộc dẫn đến thiếu huyết, mạch ở tả quan tất phải mạch nhược, hoặc đại mà rỗng không, xuất hiện chứng hiếp thống, chóng mặt, mắt khô, đau vùng xương quầng mắt.

Nguyên nhân bệnh: Do can huyết bất túc, thanh khiếu không được nuôi dưỡng mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng lâm sàng: Khi nhìn vào mắt thường tối sầm lại, chập tối bị quáng gà, hai tròng mắt bị khô sáp mà đau lan toả đến xương quầng mắt.

Bài thuốc: Thục địa 12g, xuyên khung 6g, đương quy 8g, bạch thược 8g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, uống lúc đói.

Do can huyết hư sinh ra chứng bất mỵ

Nguyên nhân bệnh: Do can huyết bất túc, thần thức không được nuôi dưỡng, hồn không có chỗ ẩn náu mà sinh ra bệnh.

Triệu chứng lâm sàng: Mất ngủ, hay mê, dễ sợ hãi, chóng mặt, hoa mắt, mạch huyền tế.

Phương pháp điều trị: Dưỡng huyết, bổ can, an thần.

Bài thuốc: Hắc táo nhân 20g, phục linh 12g, tri mẫu 12g, cam thảo 4g, xuyên khung 8g. Sắc uống như bài trên.

Chú ý: Các bài thuốc trên tùy chứng và sức khỏe bệnh nhân mà gia giảm các vị cho phù hợp.

TTND.BS. Nguyễn Xuân Hướng

(Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)

SK&ĐS