Còn mãi những bài học

Đây là lần thứ hai tôi về thăm Khu di tích lịch sử – Văn hóa Dục Thanh được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) xếp hạng, nhưng không hiểu sao cứ dâng trào cảm xúc như mới lần đầu. Đi một vòng quanh khu di tích, chính diện là dãy phòng học lớn được kê thẳng tắp 3 dãy bàn học trò, trên cùng là tấm bảng đen. Tất cả bàn, ghế, bảng đen đều sạch sẽ nằm im lìm như đang trong giờ học và dường như còn hơi ấm của Bác nơi này.

Theo sử sách ghi lại, Trường Dục Thanh được xây dựng vào năm 1907 trên địa bàn thuộc làng Thành Đức (nay là số nhà 39, đường Trưng Nhị, phường Đức Nghĩa, TP.Phan Thiết, Bình Thuận). Trường Dục Thanh do hai người con trai của nhà thơ yêu nước Nguyễn Thông là Nguyễn Trọng Lôi và Nguyễn Quý Anh cùng một số sĩ phu yêu nước như Trương Gia Mô, Hồ Tá Bang, Nguyễn Hiệt Chi, Trần Lê Chát… góp sức sáng lập và do Nguyễn Quý Anh làm Giám hiệu. Trong thời điểm đó, Trường tư thục Dục Thanh được xây dựng để hưởng ứng phong trào Duy tân do cụ Phan Chu Trinh, Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng khởi xướng ở Trung kỳ. Mục đích mở trường là để mở mang dân trí, khơi dậy ý thức giống nòi, ý thức tự tôn, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ trước họa xâm lăng và chính sách “ngu dân” của thực dân Pháp. Tên Trường Dục Thanh được viết tắt từ Giáo dục thanh thiếu niên.

Trên con đường từ Bắc vào Nam trước khi thực hiện cuộc hành trình bôn ba đi tìm đường cứu nước, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã đến Phan Thiết. Tại đây, Người được cụ nghè Trương Gia Mô là bạn của cụ Nguyễn Sinh Sắc (thân sinh Bác Hồ) giới thiệu, thầy giáo Nguyễn Tất Thành dừng chân và dạy học ở Trường Dục Thanh. Thời gian thầy giáo Thành dạy học ở đây chỉ khoảng 4 tháng (từ 9-1910 đến 2-1911). Dù thời gian làm thầy giáo ở Trường Dục Thanh không lâu, nhưng trong cuộc đời Bác đây là cái nghề cao đẹp đầu tiên Người làm trước khi trở thành người chiến sĩ cách mạng lỗi lạc, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Và, muôn đời nay, người dân Bình Thuận luôn tự hào được Bác dừng chân gieo hạt mầm “tình yêu nước”. 

Sách chép lại, thời điểm trường này đông học sinh nhất là khoảng 60 người (người nghèo và thanh thiếu nhi theo học) và được chia làm bốn lớp: tư, ba, nhì, nhất do bảy thầy giáo phụ trách. Thầy giáo Thành dạy ở lớp nhì chủ yếu dạy chữ Quốc ngữ, chữ Hán, văn… Ngoài dạy học trò các nội dung được phân công, thầy giáo Thành còn truyền đạt cho học sinh những kiến thức về văn hóa, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức bảo vệ tổ tiên, giống nòi…

Tháng 2-1911, thầy giáo Nguyễn Tất Thành rời Trường Dục Thanh vào Sài Gòn để rồi ngày 5-6-1911 bắt đầu cuộc bôn ba tìm đường đi cho dân tộc. Sau đó, vào năm 1912 thì trường cũng đóng cửa.

Trong ký ức của những học trò thầy giáo Thành ngày xưa vẫn còn nguyên vẹn hình ảnh Bác trong tim về một thầy giáo giản dị và thanh cao, người thanh niên giàu lòng yêu nước. Nhiều học trò của Bác sau này thành đạt trên các lĩnh vực như bác sĩ Nguyễn Kinh Chi (con trai cụ Nguyễn Hiệt Chi), bác sĩ Nguyễn Quý Phầu, cụ Từ Trường Phùng, cụ Nguyễn Đăng Lầu…

Sau ngày đất nước thống nhất Trường Dục Thanh mới được trùng tu lại. Thể theo nguyện vọng và tình cảm của nhân dân Bình Thuận đối với Bác, ngôi trường được phục chế giống như năm 1910 – quãng thời gian Bác dừng chân và dạy học – đã được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử – Văn hóa quốc gia.

Khu Di tích Dục Thanh ngày nay trở thành nơi tham quan, nghiên cứu của nhiều đoàn khách trong và ngoài nước; nơi giáo dục truyền thống yêu nước, truyền thống dân tộc cho thanh thiếu nhi cả nước. Đối diện với Khu Di tích Dục Thanh là Bảo tàng Hồ Chí Minh – chi nhánh Bình Thuận – được khánh thành ngày 19-5-1986. Bảo tàng trưng bày nhiều hiện vật về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Bác và một phần trưng bày “Bình Thuận thực hiện Di chúc của Người”.

Nhiều năm qua Bảo tàng Hồ Chí Minh – Bình Thuận cũng là nơi thường diễn ra Lễ kết nạp đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, đoàn viên Đoàn TNCS Hồ Chí Minh… để lại nhiều ấn tượng sâu sắc cho bao nhiêu thế hệ của miền đất anh hùng này.

Hơn một thế kỷ sáng lập, hoạt động và in dấu chân thầy giáo yêu nước Nguyễn Tất Thành những tưởng đã đi qua. Nhưng tất cả giờ đây vẫn còn nguyên vẹn: phòng học, bàn, ghế, bảng đen, hàng cây, giếng nước… Đứng giữa gian phòng học thoáng rộng, tươm tất với những dãy bàn ghế kê thẳng tắp; trên cao là bục giảng, bảng đen và bàn giáo viên, ta cứ ngỡ Bác đang ngồi đó với giọng nói ấm áp và bài học làm người…

THANH DƯƠNG HỒNG