Các dự án đầu tư cho giáo dục Việt Nam: Đầu chậm, đuôi kéo dài

Sau 10 năm sử dụng nguồn vốn ODA trong giáo dục, số DA cho giáo dục tiểu học chiếm 47,7%, trung học 33%, ĐH 19,3%. Những DA, chương trình này đã giúp ngành giải quyết những vấn đề cấp thiết nhất là nâng cao chất lượng giáo dục ĐH, năng lực làm kế hoạch cho cán bộ quản lý, chất lượng và công bằng giáo dục… Đánh giá về các DA vốn vay trong lĩnh vực giáo dục của WB cho thấy, với 3 DA đã kết thúc ở Việt Nam đều chưa đạt được 100% giải ngân.

Hầu hết trong 3 năm đầu tốc độ giải ngân đều dưới 20%. Một chuyên gia của Bộ GD-ĐT cũng đã thừa nhận, một DA giáo dục được xây dựng để thực hiện trong vòng 5 năm nhưng thường phải sử dụng gấp đôi thời gian. Cụ thể, DA giáo dục tiểu học bằng vốn vay từ WB – DA ODA đầu tiên cho giáo dục – giải ngân được 97% (khoảng 77 triệu USD). DA giáo dục ĐH 1  tiêu được 83% ngân sách. Tương tự, DA phát triển giáo viên tiểu học đến khi hoàn thành giải ngân được trên 80%.  

Trưởng ban Điều phối DA Giáo dục tiểu học cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn (PEDC) Đặng Tự Ân nêu thách thức: thời gian thực hiện DA chỉ còn 12 tháng, nhưng kinh phí còn nhiều chưa biết giải ngân thế nào vì quy trình xây dựng các thủ tục triển khai hiện quá chậm do cả yếu tố khách quan và chủ quan. Do đó, đến thời điểm này, vốn vay còn khoảng 40% chưa có kế hoạch giải ngân, trong khi đó vốn viện trợ đã tiêu hết trên 96%. Cũng theo ông Ân, vốn viện trợ đã hết, nếu không có viện trợ tiếp thì sẽ rất khó để triển khai. Nhưng các nhà viện trợ đã cam kết sẽ viện trợ thêm khoảng 23-24 triệu USD. Với số tiền như thế, để “tiêu” được cũng là một thách thức đối với DA.

Trước câu hỏi của nhà tài trợ tại sao lại giải ngân chậm đối với các DA đã kết thúc và làm thế nào để tăng cường đối với các DA đang thực hiện, Ông Trương Thanh Hải, Vụ kế hoạch tài chính – Bộ GD-ĐT cũng đã chỉ ra nguyên nhân đầu tiên liên quan đến năng lực của cán bộ thực hiện DA. Nguyên nhân thứ hai là sự khác biệt về thủ tục giải ngân giữa nhà tài trợ và Chính phủ. Ông Hải khẳng định thông thường, DA phải sử dụng gấp đôi thời gian với cùng một số tiền nên hiệu quả thấp. Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Bành Tiến Long cũng thẳng thắn đặt vấn đề, chậm ở đây là do quy trình hay vì quan liêu hành chính ? Ông Emanuel Jimenz, Giám đốc Phát triển Nguồn nhân lực khu vực châu Á – Thái Bình Dương cho rằng: Quan trọng là phải triển khai DA sử dụng hệ thống của Việt Nam chứ không nên cứ loanh quanh với quá nhiều hệ thống của các nhà tài trợ.

Là nhận định của ông Emanuel Jimenz khi cho rằng, hiệu quả của việc thực hiện các DA giáo dục vốn vay ODA không chỉ nhìn nhận ở góc độ giải ngân. Cần xem trẻ em vùng khó được tiếp cận môi trường giáo dục chất lượng ra sao sẽ thuyết phục hơn những con số xây mới bao nhiêu phòng học.  Bà Bridget Crumpton đề xuất Bộ GD-ĐT cần có thêm những đánh giá thường xuyên về kết quả học tập đầu ra của HS. “Quan trọng nhất HS học được gì từ trường chứ không đơn giản là xây được bao nhiêu phòng học, mua được bao nhiêu cuốn sách…”. 

Vụ Kế hoạch – Tài chính của Bộ GD-ĐT cho biết nếu việc giải ngân theo đúng tiến độ thì mỗi năm ngành sẽ có thêm 165 triệu USD, bằng 5% ngân sách của Nhà nước cho giáo dục. Một điều có thể khẳng định, nguồn ngân sách ODA không làm giảm ngân sách của Chính phủ Việt Nam đầu tư cho giáo dục. Do đó, ngân sách vốn ODA chiếm khoảng 5%/năm đã góp phần đáng kể trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.

 Trong khi đó, việc Việt Nam có thể thoát ra khỏi danh sách các nước nghèo vào năm 2009 sẽ khiến cho việc vay vốn ODA bị hạn chế. Như phân tích của Thứ trưởng Bành Tiến Long, về sự hỗ trợ cần thiết của các nhà tài trợ là ngân sách Nhà nước chi cho mỗi sinh viên vào khoảng 300 USD/năm. Số kinh phí này chỉ bằng 1/30 hay 1/40 so với các nước khác chi cho đào tạo bậc ĐH. Ngân sách chi cho bậc ĐH hàng năm vào khoảng 9% trong tổng ngân sách dành cho giáo dục, nếu không có nguồn vốn này, số sinh viên cả nước là 1,5 triệu người sẽ không thể đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở bậc học được cho là đầu tàu để tạo ra nguồn lực phát triển đất nước. 

Ở đây, có một điều chắc chắn, nền giáo dục Việt Nam có tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của các nước hay không sẽ phụ thuộc rất nhiều vào việc sử dụng hiệu quả đồng vốn được vay đến đâu. Ông Emanuel Jimenz lo ngại, khi mà cả thế giới đang phải đối mặt với khủng hoảng tài chính, nếu các bạn không nhanh tay, không làm 5% vốn ODA “sinh lời” 10-15% thậm chí 50% trong giáo dục đào tạo thì rất có thể các bạn sẽ mất cơ hội…