Theo ông Năm Yersin lên Suối Dầu

Đỉnh Hòn Bà là một Đà Lạt của vùng biển Nha Trang thơ mộng, nơi mà từ hơn 100 năm trước, bác sĩ Yersin đã cho khai phá làm trang trại trồng trọt, chăn nuôi phục vụ thí nghiệm, bào chế huyết thanh chữa bệnh cho dân nghèo. Và người bản xứ ở đây đã tôn vinh một người ngoại quốc như tiên thánh, là thành hoàng của làng. Hành trình về Suối Dầu để trải nghiệm những điều thú vị như thế…

Hòn Bà – Đà Lạt nơi xứ biển

Từ thành phố biển Nha Trang, với chiếc xe máy thuê thật dễ dàng để đến Suối Dầu, nơi có đỉnh Hòn Bà nằm trong dãy núi trải dài qua bốn huyện của Khánh Hoà là Khánh Vĩnh, Khánh Sơn, Cam Lâm, Diên Khánh. Đỉnh cao 1.578m nằm phía tây nam cách Nha Trang 30km đường chim bay. Vào năm 1915, bác sĩ Yersin đã cho mở một con đường nối liền từ Suối Dầu lên tận đỉnh Hòn Bà, xây dựng ngôi nhà gỗ đơn sơ phục vụ công việc gieo trồng các giống cây mới. Ngoài ra, ông còn cho lập trạm quan trắc khí tượng, phục vụ nghiên cứu khoa học và cũng là nơi ông thử nghiệm các thiết bị vô tuyến điện, điện tử mang từ Pháp sang.

Ngôi nhà trên đỉnh Hòn Bà. Ảnh: Nguyễn Đình

Đường lên đỉnh Hòn Bà hôm nay đơn giản hơn rất nhiều so với những ngày bác sĩ Yersin cưỡi ngựa băng rừng vượt suối khám phá đỉnh. Con đường 37km từ Suối Dầu lên Hòn Bà đã được trải nhựa thông suốt, hành trình lên đỉnh núi là một chuyến ngược thời gian để tìm những cảm xúc ngày xưa gian khó đầy chất dấn thân, khai phá của nhà khoa học lừng danh. Vượt qua những con dốc ở cao độ 1.400m sẽ dẫn du khách đến một ngôi nhà gỗ nằm ở cao độ 1.500m, đó chính là ngôi nhà mà gần 100 năm trước, bác sĩ Yersin đã cho xây dựng.

Tài liệu tại bảo tàng Yersin Nha Trang cho biết: khai phá Hòn Bà là một hành trình gian khó, Yersin và những người đồng sự phải dùng sức ngựa thồ từng viên gạch theo con đường mòn ven suối đá Giăng ngược lên đỉnh Hòn Bà lập trạm thực nghiệm các giống cây mới phục vụ y học. Ngôi nhà hai tầng nền đá, vách gỗ, diện tích 11,4 x 8,7m khi xưa, được phục chế nguyên bản từ năm 2004, giờ là điểm đến cuốn hút những người trẻ đam mê khám phá, tìm về với thiên nhiên. Bởi trên đỉnh Hòn Bà, ngoài khí hậu trong mát như Đà Lạt, du khách còn có dịp tìm lại những dấu xưa của bác sĩ Yersin, như cây trà cổ thụ, khu chuồng ngựa ở cao độ 1.578m, những vật dụng bác sĩ Yersin sử dụng như bồn hoa tạc từ đá, chậu gốm trồng thực vật thí nghiệm…

Từ núi Hòn Bà, có thể phóng tầm mắt xuống tận thành phố biển Nha Trang, toàn vùng Diên Khánh, Cam Ranh. Nếu muốn nán lại lâu hơn, du khách có thể ở qua đêm trong chính ngôi nhà trên đỉnh Hòn Bà, để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của một đỉnh núi mù sương nơi phố biển.

Dấu tích còn đó của ông Năm

Rời đỉnh Hòn Bà, vùng đất dưới chân núi chính là Suối Dầu, nơi gắn liền với tên tuổi nhà khoa học lừng danh thế giới – bác sĩ Alexandre Yersin mà người Nha Trang gọi tên thân thương là ông Năm. Con người ấy yêu Nha Trang, yêu Suối Dầu đến nỗi phút cuối đời đã thốt lên “Xin đừng để ai mang tôi đi khỏi nơi này…” Và dấu tích gắn liền với việc khai phá Suối Dầu của ông Năm chính là trại chăn nuôi mà ngày nay vẫn nguyên vẹn và phát triển mạnh, là trung tâm cung cấp huyết thanh ngựa lớn nhất Đông Nam Á.

Trại chăn nuôi Suối Dầu, nơi ngày xưa bác sĩ Yersin xây dựng.

Không xa trại chăn nuôi Suối Dầu chính là mộ phần của bác sĩ Yersin trên một ngọn đồi nhỏ, chân hướng về đỉnh Hòn Bà, đầu hướng về biển Nha Trang, được người dân trong vùng thay nhau gìn giữ, quanh năm nhang khói. Con đường vào khu mộ là hàng cây cao su cổ thụ gốc xù xì theo năm tháng. Đây chính là giống cây mà ngày xưa bác sĩ Yersin đã mang về gieo trồng, nhân giống và trồng rộng khắp Việt Nam.

Suối Dầu còn có một ngôi làng Tân Xương nhỏ bé dưới chân Hòn Bà, nơi thờ bác sĩ Yersin, ông thành hoàng của làng, một người phương Tây duy nhất sống trên đất Việt được người dân sở tại đưa vào đình làng thờ như một bậc tiên hiền, một người khai phá. Ngôi đình làng Tân Xương được bao phủ giữa bốn bề ruộng nương trù phú, người giữ đình giới thiệu: “Hàng năm, chúng tôi đều tổ chức hội đình để tưởng nhớ công ơn bác sĩ Yersin đã khai phá vùng đất này. Chúng tôi chọn người làm vị thành hoàng làng, thờ phượng trong đình và cúng kỉnh người theo phong tục cúng đình ở Việt Nam”.

Ngoài đình làng Tân Xương, ở Suối Dầu còn có hai ngôi chùa cũng lập bàn thờ bác sĩ Yersin và thờ như tiên thánh trong chùa. Với sự mách bảo của những người dân Suối Dầu, tìm đến chùa Linh Sơn Pháp Ấn – ngôi chùa ngày xưa chính là ngôi nhà đầu tiên mà Yersin lập ở vùng Suối Dầu để khai phá mảnh đất này. Bàn thờ ông Năm Yersin được đặt trang trọng ngay gian chính điện. Cách đó không xa là ngôi chùa Long Tuyền, nơi người dân coi ông Năm như một vị Bồ Tát, lập bàn thờ trong khuôn viên chùa. Vị trụ trì – thầy Trần Bích cho biết: “Cụ Yersin là người có công lớn với Việt Nam nói chung và nói riêng ở tỉnh Khánh Hoà, ở Suối Dầu. Từ đó nhân dân Suối Dầu có cảm niệm, cung kính ngài nhưng không biết lấy gì làm chứng từ để tỏ lòng cung kính. Vậy nên mới thỉnh vô chùa để thờ phượng ngài”.

Một chuyến đi về vùng Suối Dầu, không chỉ là đi tìm vẻ đẹp của một hành trình du lịch dã ngoại mà còn là dịp để hiểu thêm những câu chuyện thú vị về ông Năm Yersin; về tình cảm mà người dân Suối Dầu dành tặng cho một nhà khoa học lỗi lạc, người đã gắn liền cả đời mình với Suối Dầu, với Nha Trang và với cả Việt Nam thân yêu.

Bài và ảnh: Nguyễn Đình / SGTT