Chiều qua thôn Tha

Thôn Tha, xã Phương Độ, cách thị xã Hà Giang chưa đầy mười cây số, nằm trên đường đi cửa khẩu Thanh Thủy. Lộ chính dẫn vào thôn là con đường đất cán đá, đủ cho hai chiếc xe bảy chỗ tránh nhau. Cuối lộ hẹp hơn, tẽ ra mấy hướng qua thôn, đủ rộng cho đôi chiếc xe bò đi qua. Thỉnh thoảng một lối rẽ ra, theo con đê nhỏ uốn lượn như rắn dẫn vào xóm nhà.

Cả thôn có hơn 90 ngôi nhà, kiểu nhà sàn truyền thống, tất cả bằng tre, nứa, gỗ. Họa hoằn mới gặp nhà ximăng, có thể là lớp học, trạm thông tin, trạm xá của thôn. Đó là nơi sinh sống của gần 550 người dân tộc Tày.

Xóm thôn im ắng, không nghe tiếng nhạc, tiếng xe. Chỉ có tiếng lộp bộp của chiếc cối giã gạo tự nâng lên hạ xuống nhờ nguồn suối nhỏ róc rách ngày đêm. Mấy con gà lạc mẹ chạy kêu líp chíp. Tiếng nhảy đớp bóng của vài con cá lớn dưới ao bèo lô nhô hoa sáng đỏ.

Chỉ cách xa rừng đôi cây số, nhưng thôn Tha sống hoàn toàn với nghề lúa nước. Người Tày ở đây chất phác, chiếc áo thường xuyên lố nhố vết bùn đen. Quần ống cao ống thấp vì phải thường xuyên lội ruộng. Nhưng đặc biệt là nhà cửa rất ngăn nắp, sạch sẽ. Phụ nữ lúc nào cũng giữ y phục váy đen truyền thống.

Vài du khách châu Âu dáng vẻ tò mò đi men theo bờ đê trơn trượt nhưng máy ảnh lúc nào cũng sẵn sàng. Đám học trò tan trường đã lâu nhưng chưa chịu về nhà, đang tụ lại chơi trò gì đó thích thú lắm bên con lộ chính.

Có bảy ngôi nhà rộng đẹp nhất thôn sẵn sàng cho khách ở trọ. Tổng số giường của các “nhà nghỉ không tên” này cộng lại chưa tới 20. Tiện nghi chỉ là mùng, mền, chiếu, gối nhưng luôn được giặt sạch sẽ. Nếu khách nước ngoài không có thông dịch viên tiếng Việt thì trao đổi với chủ nhà bằng ngôn ngữ… tay, hoặc qua một quyển sổ với một số câu Anh – Việt thông thường nhất.

Thôn Tha là trường hợp đặc biệt ở Hà Giang. Năm 2007, chính quyền chọn thôn làm “Làng văn hóa du lịch cộng đồng”, giáo dục và hỗ trợ đồng bào ở đây về ý thức vệ sinh môi trường như xây nhà cầu, làm chuồng trâu bò riêng, không nằm chung dưới nhà sàn, không thả rông gia súc phóng uế ngoài đường… Đến nay, những việc trên đã thực hiện được khá tốt. Đồng thời, tỉnh hỗ trợ mở được lớp tập huấn du lịch, trang bị cho người dân những kiến thức cơ bản nhất về giao tiếp, phục vụ. Một số gia đình được trang bị những phương tiện ngủ nghỉ cho du khách.

Thôn cũng thành lập đội văn nghệ riêng phục vụ du khách. Nhiều du khách tìm đến đây bởi nét đặc trưng của văn hóa Tày không đâu có. Người dân hiền lành và quý trọng du khách. Họ rất tự trọng, không có tình trạng đeo bám, xin xỏ, bất cứ thứ gì du khách để quên họ cũng đi tìm giao trả lại.

Nhóm chúng tôi bốn người ở chung một nhà. Bữa tiệc miền cao đơn sơ mà hấp dẫn kỳ lạ. Thực đơn đặt trước từ chiều với những món cá bỗng nấu măng chua, gà đồi xé phay trộn gỏi, heo đen nướng ống tre cuốn với rau rừng. Đã vài ba năm tôi chưa bao giờ có được bữa tiệc thú vị như đêm ở thôn Tha với những món ăn hoàn toàn không hóa chất tăng trưởng, bảo quản. Tuy không có bia xanh, bia đỏ, chỉ hớp chút rượu ngô Sán Lùng chống cái lạnh về đêm, nhưng vẫn thấy mình say đắm không muốn bỏ thôn mà về.

Người Tày nấu ăn rất ngon, thực phẩm nuôi trồng tự nhiên, lúa trồng dài ngày, gạo mới đặc biệt thơm ngon và dẻo. Đêm nào có khách ở lại, sau bữa ăn đội văn nghệ sẽ trình diễn hát then, hát lếu, múa cấy… Hát then là lối hát cầu mùa, cầu duyên. Hát xen với múa, diễn sinh động, người đánh đàn tính sẽ tùy hứng bổng trầm, nhẹ nhàng, xôn xao theo người diễn. Còn hát lếu là loại hình dân ca đối đáp.