“Trả đũa thương mại”, tại sao không?

Giày mũ da VN có thể "thoát" thuế chống bán phá giá (CBPG) tại thị trường EU nhờ 15 nước thành viên EU đã không thông qua đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc gia hạn thuế CBPG đối với giày mũ da VN. Nhiều khả năng thuế CBPG đối với giày mũ da VN sẽ chấm dứt kể từ ngày 6.1.2010. Đây là một trường hợp hiếm hoi đối với hàng hóa xuất khẩu VN, khi tỷ lệ thua kiện CBPG hiện lên đến gần 70% tổng số vụ kiện.

Thứ trưởng Bộ Công thương Lê Danh Vĩnh nhận định: “VN đã và đang phải đương đầu với nhiều khó khăn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và mở rộng thị trường, thị phần xuất khẩu. Sau khi gia nhập WTO, những vụ kiện áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại không giảm đi mà có xu hướng tăng lên”.

Ở vụ kiện CBPG cá ba sa bắt đầu từ tháng 6.2002, Bangladesh được chỉ định là nước thứ ba, khiến VN khó bảo vệ quyền lợi. Trong vụ kiện giày mũ da, EU đề nghị chọn Brazil là nước thứ ba trong khi VN yêu cầu chọn Thái Lan, Indonesia hoặc Ấn Độ bởi các nước này có có thể mang lại lợi thế khi có nhiều tương đồng. EU đã gửi thư đề nghị hợp tác đến đến gần 100 công ty của 4 nước trên. Tuy nhiên, kết quả chỉ có 1 nhà sản xuất của Ấn Độ và 8 của Brazil đồng ý hợp tác trong cuộc điều tra. Phía VN cũng tích cực vận động hành lang các DN Thái Lan, nhưng không có kết quả. Cuối cùng, EU chọn Brazil, đồng nghĩa với việc phía VN sẽ gặp bất lợi vì giá xuất khẩu của Brazil có lợi để EU ra phán quyết áp thuế CBPG đối với giày mũ da VN.

Tại sao các nước mà VN đề nghị hợp tác lại từ chối? Đơn giản, nếu giày mũ da VN (và cả Trung Quốc) thua kiện, các nước này sẽ loại được đối thủ cạnh tranh ở thị trường lớn là EU.

Xuất khẩu của VN tiềm ẩn nhiều nguy cơ bị kiện CBPG do có tốc độ tăng trưởng rất cao (khoảng 20%/năm), xếp hạng 39/260 nước xuất khẩu nhiều nhất thế giới; có tính tập trung cao về thị trường (các thị trường Mỹ, Nhật, Trung Quốc, Singapore, Đức, Anh chiếm 70% kim ngạch xuất khẩu); tập trung vào 9 mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Bên cạnh đó, trong hàng xuất khẩu VN, hàng nguyên liệu thô, ít qua chế biến chiếm tỷ trọng cao; mất cân đối trong cán cân thương mại đối với các thị trường xuất khẩu chủ lực (chẳng hạn xuất khẩu của VN vào Mỹ lớn gấp 8 lần so với nhập khẩu; xuất khẩu vào Úc lớn gấp 5 lần nhập khẩu; xuất khẩu vào Anh, Đức lớn gấp 2 lần…).

Mặt hàng tiềm ẩn nhiều nguy cơ bị kiện CBPG của VN hiện nay là dệt may. Theo GS – TS Võ Thanh Thu, giảng viên cao cấp ĐH Kinh tế TP.HCM, thành viên Hội đồng trọng tài quốc tế VN – mặt hàng này tập trung xuất khẩu vào Mỹ quá nhiều, chiếm gần 60% kim ngạch xuất khẩu dệt may VN, tốc độ tăng trưởng cao. Hiện phía Mỹ đã có chương trình giám sát hàng dệt may VN. Đối phó với nguy cơ này, Bộ Công thương đã áp dụng chế độ cấp giấy phép xuất khẩu đối với 14 mặt hàng dệt may “nóng” nhất vào thị trường nước này; lập ban kiểm tra hoạt động chuyển tải, tạm nhập tái xuất khẩu của DN. Hiệp hội Dệt may VN từ tháng 1.2008 quy định DN xuất khẩu vào Mỹ nộp phí 0,01% doanh thu xuất khẩu để phục vụ cho việc đối phó với CBPG.

Trong dài hạn, theo Thứ trưởng Lê Danh Vĩnh, để tránh gặp những rắc rối trong các vụ kiện chống bán phá giá, DN và các cơ quan chức năng nên lưu ý nâng cao hơn nữa nhận thức của cộng đồng DN, hiệp hội ngành hàng và các cơ quan hữu quan về các vụ kiện CBPG trong thương mại quốc tế. Các doanh nghiệp nên có chiến lược tăng trưởng xuất khẩu; nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm và xây dựng cơ chế cảnh báo sớm để có biện pháp chủ động phòng chống…

Hiện nay, các nước đi kiện lo ngại bị kiện trở lại theo kiểu “trả đũa thương mại” một cách hợp pháp trong WTO. Theo ông Vĩnh, đó là một trong những phương thức phòng chống các vụ kiện CBPG và tự vệ một cách gián tiếp và hiệu quả. Rất tiếc, cho đến nay VN chưa là nguyên đơn vụ kiện CBPG nào!