Chế tác sừng, móng: Từ phế phẩm trở thành hàng xuất khẩu

Đây là sản phẩm (SP) từ bàn tay những người thợ ở làng nghề mỹ nghệ ngà sừng duy nhất của TP.HCM tại xã Trung Chánh, huyện Hóc Môn.

Theo ông Bùi Văn Phú – nguyên Chi hội trưởng Chi hội ngành nghề ngà sừng xã Trung Chánh, làng nghề xương, sừng, móng này có từ trước năm 1975. Lúc đó, nhà nào cũng làm sừng, hàng làm không kịp giao. Chỉ từ năm 1985 – 1990, hàng không xuất khẩu được, nhiều người phải bỏ nghề. Tiếc một nghề truyền thống của cha ông để lại, một số người vẫn cố bám nghề và nghề đã không phụ người.

Nguyên liệu hàng thủ công mỹ nghệ ngà sừng chủ yếu là từ xương ống, sừng, móng trâu, bò; đôi khi thêm vỏ sò, ốc. Việc chế tác sừng cũng lắm công phu. Sừng, móng tươi thu mua về phải phơi khoảng một tuần cho khô. Sau đó, luộc nguyên liệu thô trong dầu sôi cho mềm, đưa vào máy ép thủy lực, cán thành những miếng sừng mỏng. Ngày trước, khi chưa có máy ép, người thợ phải dùng vồ gỗ nặng vài chục ký đập cho phẳng, hao tốn rất nhiều công sức.

Để làm ra một mặt hàng, phải qua ít nhất 30 công đoạn, từ cắt phân đoạn, luộc, ép, đến réo thành khuôn, chà nhám, điêu khắc, đánh bóng… Mỗi công đoạn đều đòi hỏi người thợ phải khéo tay, tinh mắt, chỉ cần một sơ suất nhỏ là bị lỗi phải bỏ đi. Công đoạn luộc, ép sừng rất độc hại. Người thợ phải trực tiếp ngồi bên nồi dầu sôi, chịu cái nóng bỏng rát mặt, mùi dầu, mùi hôi nồng nặc của xương.

Sừng, móng thô làm nguyên liệu mua chỉ vài chục ngàn/kg, nhưng qua bàn tay tài hoa của người thợ, những cặp sừng có giá trị lên đến hàng chục triệu. Giá trị nằm ở công sức chế tác. Những SP mỹ nghệ từ sừng đang được các nước Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Anh, Mỹ đặc biệt ưa chuộng do được làm hoàn toàn thủ công.

Anhnh Nguyễn Văn Tính (Ấp Mới 2) đã có 18 năm trong nghề, cho biết: để tìm được nguyên liệu sừng móng vừa ý, anh phải xuống tận các lò ở Biên Hòa, Tây Ninh, Long An, Tiền Giang “lùng”. Chất liệu càng đẹp thì SP càng có giá trị. Trung bình một bộ sừng thành phẩm tùy kích cỡ, có giá từ 20 triệu – 100 triệu đồng. Là người chuyên cung cấp hàng sừng, móng đã qua sơ chế để các hộ gia đình chế tác, anh nhẩm tính: Tiền lời phần bán nguyên liệu khoảng sáu – bảy triệu đồng/tháng, tiền bán thành phẩm khoảng bốn – năm triệu/tháng. Tổng cộng thu nhập khoảng chục triệu đồng/tháng là không có gì khó đối với những người làm nghề chế tác ngà sừng.

Chị Đỗ Thị Kim Chung, một "đại gia" ở làng ngà, sừng Trung Chánh nhớ lại, những năm 90, chị cũng hoang mang khi thấy nhiều người bỏ nghề, nhưng chị và gia đình vẫn quyết tìm một hướng đi mới. Ngày ấy, sừng, móng chủ yếu làm lược chải đầu, trâm cài tóc… chị mạnh dạn đầu tư sản xuất các mặt hàng mỹ nghệ Acrylic phục vụ nhu cầu làm đẹp như: vòng đeo tay, bông tai, kẹp tóc…; các công cụ cho nghề trang điểm như: chụp máy sấy tóc; đến mặt hàng trang trí nội thất: chụp đèn, bảng quảng cáo… Làm ăn có uy tín, chị ký được những hợp đồng dài hạn với các công ty mỹ nghệ lớn ở Thủ Đức, Bình Dương, tạo công ăn việc làm cho sáu lao động tại địa phương.

Cách đây 10 năm,  vợ chồng anh chị Vũ Thị Duyên – Đỗ Thế Vinh từ Bình Lục, tỉnh Hà Nam vào TP.HCM, không có cái nghề lận lưng, đi giúp việc cho một xưởng ngà sừng ở huyện Hóc Môn. Sau hai năm đổi công học nghề, đôi vợ chồng trẻ ra riêng, thuê một mảnh đất nhỏ ở xã Trung Chánh vừa ở, vừa làm nghề. Ban đầu chỉ là chế tác xương, sừng làm lược, trâm cài đầu, bông tai… rồi vợ ôm mẹt lên các chợ ở trung tâm thành phố bán. Không ngờ, hàng rất được chuộng, nhất là du khách nước ngoài. Rồi có nhiều người đặt hàng mỹ nghệ sừng theo yêu cầu, những đại lý hàng thủ công mỹ nghệ chợ Bến Thành, An Đông cũng trở thành mối của chị Duyên. Nhờ đó, hai vợ chồng dần ăn nên làm ra, thu nhập trung bình trên 10 triệu đ/tháng. Chị Duyên hồ hỡi: “Nhu cầu thị trường về hàng thủ công ngà sừng cao lắm, cung vẫn chưa đáp ứng đủ cầu”.

Ngoài việc phục hồi nghề truyền thống, những người thợ mỹ nghệ ở xã Trung Chánh còn thành lập Chi hội ngành nghề ngà sừng, được Hội Nông dân và Nhà nước hỗ trợ cho vay vốn để mua sắm công cụ phục vụ sản xuất và làm ra những mặt hàng có giá trị xuất khẩu. Năm 2007, một doanh nghiệp Nhật Bản đã tìm đến chi hội, “bắc một chiếc cầu” để các nghệ nhân ở đây hợp tác với các doanh nghiệp Marubeni, Mitsu… sản xuất nhiều mặt hàng thủ công mỹ nghệ cung ứng cho thị trường.