Người yêu rừng ngập mặn

Đó là GS. Phan Nguyên Hồng, sinh năm 1935, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, nguyên là thầy giáo dạy môn sinh thái học thực vật, Khoa Sinh, Trường ĐHSP Hà Nội 2. Để thực hiện phương châm “Lý thuyết gắn liền với thực tiễn”, trong chuyến đi đến huyện Hưng Yên, tỉnh Quảng Ninh, thầy phát hiện thực vật rừng ngập mặn (RNM) có đặc tính kỳ lạ: sống trong môi trường muối mặn, suốt ngày đêm bị sóng giật, gió dồi mà không trôi ra biển cả, bám chặt vào bùn lầy, thiếu ôxy, ven biển. Quả khi chín không rơi rụng, vẫn cứ nằm trên mình mẹ, nẩy mầm. Mầm khi đủ lớn từ quả mẹ đi theo sóng biển, đến định cư ở nơi khác để phát triển giống nòi.

Trước hiện tượng này, thầy Hồng quyết tâm tìm hiểu bí mật của thiên nhiên, say mê nghiên cứu RNM để làm phong phú giáo trình. Xuất thân từ học trò nghèo, thông cảm, thương yêu họ, thầy muốn giúp họ học tốt hơn qua nghiên cứu đề tài này.

Thầy Hồng và cán bộ, sinh viên đã phải trải qua ngày đêm làm việc vô cùng gian khổ ở RNM nhiều tỉnh trong nhiều năm chiến tranh chống Mỹ.

Sau năm 1975, khi vào điều tra RNM của đồng bằng sông Cửu Long, tỉnh Cà Mau, Bến Tre, TP.HCM, đoàn công tác của thầy cũng gặp không ít khó khăn.

Làm việc với ngư dân nhiều vùng RNM, thầy Hồng phát hiện một nghịch lý chua xót: lợi ích của RNM rất to lớn: chống sóng, gió, bão làm vỡ đê ven biển – làm không khí, nước biển trong lành – RNM cung cấp nhiều thức ăn cho thủy sản như tôm, cua, sò, ốc.

Tuy nhiên, RNM hiện nay số lớn đã bị chất độc hóa học làm trụi lá, cùng với số còn lại bị ngư dân chặt về làm củi, do họ chưa hiểu biết lợi ích của thảm thực vật quí báu này. Vì vậy, thầy Hồng cùng cộng sự đã suy nghĩ ra nhiều biện pháp sáng tạo để mỗi người dân đều nghe, thấy và hiểu về lợi ích của RNM.

Trong 44 năm nghiên cứu RNM, thầy Hồng đã giúp hàng triệu nhân dân, ngư dân hiểu được vai trò của RNM, tích cực trợ giúp phục hồi nhanh chóng RNM của 8 tỉnh, 98 huyện, 138 xã miền Bắc và nhiều tỉnh Nam bộ. Lần đầu tiên xây dựng được bản đồ RNM ở Việt Nam. Vận động được nhiều tổ chức quốc tế đến Việt Nam chia sẻ thông tin RNM giữa hai bên và tài trợ cho nhiều hoạt động RNM… Tổ chức RNM thế giới đánh giá Việt Nam phục hồi RNM nhanh và có hiệu quả nhất so với các nước trong khu vực. Với cống hiến to lớn và xuất sắc, GS. Phan Nguyên Hồng đã đoạt giải thưởng quốc tế Cosmos với số tiền 40 triệu Yên (tương đương 6 tỷ-2008) năm 2008. Cán bộ khoa học còn nghèo nhận được số tiền lớn như thế là rất quí, nhưng giáo sư khiêm tốn nói: “Cái quí hơn là tôi đã kích phát được tình yêu RNM. Đó là giải thưởng tình yêu tôi được trao tặng”.

Những tài liệu nghiên cứu RNM được tích lũy giúp nhà giáo Phan Nguyên Hồng bảo vệ thành công luận án tiến sĩ (1991); đổi mới 2 giáo trình “Phân loại thực vật”, “Hình thái giải phẫu RNM”; viết hơn 100 đầu sách về RNM, môi trường cho đại học và phổ thông; viết 82 báo cáo khoa học bằng tiếng Việt và 64 bằng tiếng Anh nhằm giao lưu trên thế giới và phục vụ các cuộc hội thảo quốc gia, quốc tế về RNM, môi trường. Thầy đã đào tạo 12 tiến sĩ và nhiều thạc sĩ; sáng tạo trong tổ chức, quản lý việc nghiên cứu RNM phục vụ sản xuất, đời sống xã hội, bảo vệ môi trường suốt hơn 40 năm trong cả nước. Hai tình yêu RNM và giáo dục đã chắp cánh cho GS. Phan Nguyên Hồng bay cao đến đỉnh của sự tôn vinh trí tuệ và nhân cách. Công trình khoa học của GS. Phan Nguyên Hồng không chỉ giúp cho phát triển xã hội hôm nay mà còn ảnh hưởng lớn đến phát triển xã hội tương lai, góp phần đẩy mạnh chiến dịch làm hạn chế thảm họa do biến đổi khí hậu gây ra cho nước ta trong nay mai như thế giới đã cảnh báo.