Định hướng tương lai thế nào cho đúng?

ThS. Trần Phương: Qua công tác hướng nghiệp tại nhiều trường chúng tôi nhận thấy, đa phần HS tại các trường THPT vẫn chưa rõ mình thích gì, sở trường, sở đoản của mình ra sao? Các bạn như bị “hoa mắt” giữa thế giới nghề nghiệp đa sắc màu và cấp độ. Điều này cũng dễ hiểu vì các bạn chưa lần nào tiếp xúc với các ngành nghề mà chỉ nghe qua những lời quảng cáo, truyền tai đầy cám dỗ như ngành này đang “hot”, ngành kia đang là “mốt” mà không hề được “dự báo” về những khó khăn, thử thách phải nếm trải. Theo tôi, hướng nghiệp HS là hoạt động rất cần thiết nhằm hỗ trợ mọi cá nhân chọn lựa và phát triển chuyên môn nghề nghiệp phù hợp nhất với khả năng của mình. Khi mỗi người có được chuyên môn nghề nghiệp vững vàng, họ sẽ có nhiều cơ hội nâng cao chất lượng cuộc sống. Ở một góc độ khác, hướng nghiệp đạt hiệu quả sẽ giúp tạo ra một lực lượng lao động có định hướng rõ ràng, góp phần cho sự phát triển về kinh tế – xã hội một cách toàn diện.

Theo tôi có bốn nguyên nhân cơ bản.

– Nhiều bạn HS cho rằng nghề thợ thấp kém hơn kỹ sư, giáo viên THCS thua kém giáo viên THPT… Thực ra mỗi nghề (hay đúng hơn là từng chuyên môn) có những cấp bậc và chức năng của riêng nó. Cách nhìn nhận phiến diện này sẽ dẫn đến định hướng không phù hợp bởi đa phần các bạn HS chỉ thích thi vào những trường ĐH, CĐ dù năng lực có giới hạn và có thành kiến không hay với một số nghề mang tính lao động chân tay trong xã hội.

– Các bạn HS còn phụ thuộc nhiều vào ý kiến của người khác, chưa có lập trường vững chắc trong việc quyết định chọn nghề. Vì thế đã có nhiều bạn chọn ngành học theo ý muốn của cha mẹ hoặc theo lời rủ rê của bạn bè. Hướng đi này đã dẫn đến nhiều trường hợp chán học vì phát hiện ngành học không phù hợp với bản thân. Ví dụ như các nghề diễn viên điện ảnh, dẫn chương trình, người mẫu thời trang… luôn hấp dẫn các bạn trẻ. Nhưng để thạo nghề đòi hỏi người học phải trải qua quá trình rèn luyện gian khổ. Sự hấp dẫn của nghề này đôi khi sẽ gây nhầm lẫn đối với ai chỉ thích bề nổi của nó. Có HS chỉ tin vào mẩu quảng cáo do các cơ sở đào tạo tung ra mà chọn ngành học, việc làm này rất dễ dẫn đến tình trạng chán trường, chán nghề…

– Nhiều bạn HS cho rằng việc đạt thành tích cao trong quá trình học tập một môn văn hóa nào đó là đã hội đủ điều kiện để làm được nghề cần đến tri thức của môn đó. Ví dụ: người học giỏi văn thường chọn nghề phóng viên báo chí. Đúng là nghề này cần đến người viết văn hay, diễn đạt mạch lạc. Song, nếu không nhanh nhẹn, năng động, chịu tìm hiểu… thì không thể theo đuổi nghề này được. Sai lầm ở đây là bạn trẻ không thấy được năng lực đối với môn học chỉ là điều kiện cần chứ không phải là điều kiện đủ để theo đuổi nghề nghiệp mà mình yêu thích.

– Không đánh giá đúng năng lực lao động của bản thân nên lúng túng trong khi chọn nghề. Có hai tình trạng thường gặp: hoặc đánh giá quá cao năng lực của mình, hoặc đánh giá không đúng mức và không tin vào bản thân. Cả hai trường hợp đều dẫn đến hậu quả không hay.

– Thiếu sự hiểu biết về thể lực và sức khỏe của bản thân, lại không có đầy đủ thông tin về những chống chỉ định y học trong mỗi lĩnh vực ngành nghề. Điều này cũng rất dễ gây nên những tác hại lớn: người yếu tim lại chọn nghề nuôi dạy trẻ, người có vấn đề về họng và phổi lại thích nghề dạy học, người có bệnh ngoài da lại đi vào nghề “dầu mỡ”…

Thứ hai là thiếu hiểu biết về yêu cầu của nghề:

Các bạn HSkhi chọn nghề đa phần chưa hiểu rõ nghề đó có những yêu cầu nào đối với người lao động. Theo tôi, khi không có đủ những phẩm chất tâm cũng như sinh lý để đáp ứng yêu cầu của một nghề cụ thể thì các bạn không nên chọn nghề đó. Ví dụ: người chậm chạp không nên làm tài xế, người quá hiếu động không nên chọn nghề điều độ thông tin giao thông…

Thông tin về thị trường lao động phản ánh nhu cầu sử dụng nhân lực của tỉnh, thành phố trong kế hoạch năm: nhu cầu sử dụng nhân lực các loại cho các vùng kinh tế trọng điểm, khu công nghiệp, khu chế xuất và các doanh nghiệp…

Nhiều người tuy đã chọn được nghề phù hợp nhưng vẫn phải gác lại vì điều kiện tài chính không cho phép (thiếu tiền đóng học phí, không có điều kiện ở trọ đi học…). Nhiều bậc cha mẹ có con thi đỗ ĐH nhưng đành phải cho các em ở nhà vì thu nhập của gia đình không đủ sức cung ứng cho việc học.

Khi đã hiểu rõ các nguyên nhân khiến bạn đưa ra những quyết định sai lầm khi chọn nghề, các bạn HS phải tránh xa chúng và tham khảo những lời khuyên sau:

– Hiểu rõ học lực của các môn thuộc khối thi do mình chọn nằm ở mức nào. Nếu muốn học một ngành nào đó nhưng chưa tự tin vào học lực của bản thân, bạn có thể mạnh dạn chọn một trường có điểm chuẩn thấp hơn (các trường ĐH vùng, trường địa phương…) hoặc nhắm đến bậc học CĐ, TCCN, trung cấp nghề sau đó liên thông lên CĐ, ĐH; hoặc chọn các trường ngoài công lập. Các bạn nên chọn những trường có đào tạo liên thông ngay tại trường hoặc có liên kết đào tạo liên thông với các trường ĐH khác.

– Bạn cần tham khảo điểm chuẩn các năm trước của trường định đăng ký dự thi để đối chiếu với mức điểm tối thiểu mình có thể đạt được (lưu ý: nên chọn trường có mức điểm chuẩn chênh lệch thấp hơn so với điểm dự kiến mình đạt từ 1-2 điểm).

– Cần thường xuyên theo dõi báo, đài, mạng internet để nắm bắt những thông tin mới nhất về tuyển sinh.

– Thường xuyên theo dõi thông tin trên website của các trường. Đồng thời, lưu giữ tất cả các tờ gấp, brochure, cẩm nang tuyển sinh của những trường mình quan tâm để tham khảo.

– Xét xem điều kiện gia đình có phù hợp với mức học phí của trường đã chọn không? Nếu tài chính gia đình đảm bảo, bạn cũng có thể quan tâm đến các trường của nước ngoài.

Uyên Linh (thực hiện)