Truyền thuyết đất cọp: Kỳ cuối: Di sản văn hóa từ thuở mở cõi

Thời gian qua, chính quyền địa phương tỉnh Phú Yên có ý định cho xây mới lại miếu nhưng muốn lưu giữ kiến trúc cổ xưa nên chỉ dừng lại ở gia cố tạm. Miếu Ông Cọp nằm khu căn cứ lớn trước năm 1975. Đây là khu vực đã xảy ra nhiều trận đánh ác liệt trong cả hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Ông Nguyễn Thu tâm sự: “Cọp vốn là loài hung dữ, ăn thịt người nhưng có lòng chung thủy với vợ, có tình thương yêu con cái, và có nghĩa với loài người. Truyền thuyết ông Cọp Bạch thể hiện niềm tin trong dân gian về một di tích đậm tính nhân văn, nhân bản sẽ được muôn đời sau truyền tụng như một đạo nghĩa ở đời”.

Theo sử sách, thị trấn Sông Cầu (nay là thị xã Sông Cầu) là vùng đất đầu tiên ở Phú Khánh (nay là Phú Yên – Khánh Hòa) được cha ông dựng làng lập nghiệp trong những ngày đầu hành trình vào Nam. Di tích miếu Ông Cọp đã xuất hiện từ cách đây khoảng 400 năm là một minh chứng cho vùng đất này có rất nhiều cọp. Và chính cha ông ta đã ra sức chiến đấu với loài cọp nổi tiếng hung dữ để giữ gìn bờ cõi, giữ làng, giữ đất cho cuộc sống bình yên. Phú Yên nổi tiếng với những con người từng tham gia đánh cọp bảo vệ dân lành. Vì thế, ở Phú Yên, đặc biệt là xóm Đồng Đò, xóm núi Mỹ Dự hiện nay vẫn còn một vài gia đình lưu truyền thế võ cọp cho thế hệ sau. Theo bà Nguyễn Thị Kim Hoa, Giám đốc Bảo tàng Phú Yên: “Kỷ niệm 400 năm Phú Yên hình thành và phát triển (1611-2011), Bảo tàng Phú Yên đã đầu tư thời gian sưu tầm, lưu giữ và thống kê nhiều di sản văn hóa độc đáo từ thời mở đất của cha ông. Qua nhiều tài liệu chúng tôi được biết, miếu thờ cọp có ở nhiều nơi trên địa bàn tỉnh nhưng tiêu biểu nhất về mặt thời gian, kiến trúc vẫn là miếu Ông Cọp ở phường Xuân Đài, thị xã Sông Cầu”.

Để khẳng định giá trị lịch sử của các di tích khảo cổ, kỷ niệm 400 năm hình thành và phát triển Phú Yên, chào mừng Năm du lịch quốc gia, UBND tỉnh Phú Yên đang tiến hành mở rộng con đường liên xã từ Thành An Thổ (di tích khảo cổ cấp quốc gia), thôn An Thổ, xã An Dân, huyện Tuy An qua cửa Hữu, cửa Tả của Thành (nơi sinh của cố Tổng bí thư Trần Phú) sang chùa Đá Trắng rồi theo QL1A đến miếu Ông Cọp.

Dịp cuối năm, những người hành hương thường kéo nhau về cúng viếng tại miếu Ông Cọp cầu mong cho công việc làm ăn tấn tới, phước lộc đầy nhà. Vào tiết thanh minh, (tháng 3 âm lịch), khách thập phương về viếng và cúng miếu rất đông. Những người lớn tuổi ở địa phương sẽ đảm trách việc cúng, tế lễ.

Vào ngày rằm và đầu tháng, đặc biệt là tiết thanh minh, tiết lập thu, miếu Ông Cọp đón nhận hàng ngàn khách thập phương đến cúng viếng. Sau phần tế lễ, mọi người mang chiếc thuyền được làm từ bẹ chuối thả trôi trên sông Bình Bá. Việc làm này theo những lão niên trong làng là để tống tiễn những điều xấu và cầu mong an lành, sức khỏe cho bà con.

Nhiều năm qua, biết miếu linh thiêng, nhiều người mê cờ bạc, lô đề tìm đến tổ chức cầu số. Trong số nhiều người đến cầu, ai nấy cũng nghe được câu nói truyền thuyết của Ông Cọp: “Xưa tao ăn thịt người mà giờ phải đi tu, thì số đề ở đâu mà có”. Miếu Ông Cọp rất linh hiển, đáp ứng đời sống tâm linh, song đây không phải là nơi để những người mê tín dị đoan tìm đến để cầu số đánh đề. Hôm cùng chúng tôi vào miếu, trên đường đi, anh Nguyễn Văn Thủy (người phụ trách việc lau dọn, thắp hương cho miếu hàng ngày) bảo: “Mới sáng sớm nay, có một gia đình Việt kiều đến viếng miếu. Cách đây 15 năm, cả gia đình của họ đi qua QL1A, đến trước miếu, không may xe du lịch gia đình bị nổ lốp rồi lật nhào vậy mà không ai bị thương nặng”. Các bậc cao niên bảo rằng, có Ông Cọp linh thiêng hộ mạng nên nhiều người thoát chết trong các vụ tai nạn ở khu vực này.

Ông Nguyễn Thu, người tham gia hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đã từng nghe, thấy nhiều chuyện xung quanh miếu Ông Cọp. Có những chuyện mà theo ông, dù không tin cũng phải tin. “Ngày đó tôi chèo đò chở quân ta sang sông Bình Bá (tức từ xã An Ninh Đông, huyện Tuy An sang phường Xuân Đài, khu phố Bình Thạnh, thị xã Sông Cầu ngày nay). Trên đường sang sông, tôi chứng kiến từng toán quân Mỹ tháo chạy, vừa chạy thục mạng họ vừa kêu la thất thanh: “Ông Cọp, ông Cọp…”. Ấy vậy mà khi gặp người của quân ta, ông Cọp dừng hẳn, quay trở lại khu rừng rậm dưới chân núi”, ông Thu kể.