Nhà văn không nhất thiết phải nói về Nobel

“Tôi không nghĩ rằng một nhà văn cứ phải nói về giải Nobel, điều này chẳng ích gì cho phong cách” – Mario Vargas Llosa phát biểu sau khi biết tin mình nhận Nobel Văn học 2010.

Nobel Văn học 2010 Mario Vargas Llosa .

Tuổi thơ và Hugo, Stendhal, Balzac, Flaubert

Như định mệnh phải thế, Mario Vargas Llosa kiên nhẫn trong phòng chờ của Viện Hàn lâm Thụy Điển từ hơn 20 năm nay. Từ những năm 1970, người ta đã nói về ông, tác giả của Thành phố và những con chó. Một trong số nhà văn vĩ đại nhất Mỹ La Tinh, 74 tuổi, hiện đang được vinh danh trong cuộc triển lãm lớn kéo dài tới 6-11 tại Paris.

Không nghi ngờ gì với “sự khắc họa các cấu trúc quyền lực và khả năng thể hiện những hình ảnh sắc bén về sự kháng cự, sự nổi loạn và sự thất bại của con người cá nhân”, Llosa đi vào lịch sử văn học những nước nói tiếng Tây Ban Nha. Ông không phải týp người thích ẩn dật như văn sỹ Mỹ Philip Roth, nhưng nhà văn Peru này không mấy khi chịu xuất hiện trên báo chí quốc tế.

Chính ở Cochabamba (Bolivia), Llosa sống 10 năm đầu đời theo hồi tưởng “thiên đường thơ ấu”. Sau này, Mario trải đủ thăng trầm từ đứa trẻ được bao bọc, đến một đứa trẻ hư rồi cuộc sống trong thế giới bất ổn và độc tài với người cha tưởng đã chết nay đột ngột xuất hiện. Sau này, ngôi trường trung học quân sự Leoncio Prado (Lima) do người cha đăng ký học cho Mario, trở thành trung tâm tác phẩm Thành phố và những con chó.

Tác phẩm đầu tay viết năm 20 tuổi, đến năm 1961 mới xuất bản. Có một thời người ta công khai đốt cuốn sách. Mario từng phiền lòng, sau nghĩ lại thấy sách của mình có tác động nhất định. Sự thực đây cũng là một trong số cuốn sách có sức ảnh hưởng nhất trong sự nghiệp của ông.

Cậu bé Mario đặc biệt yêu thích tác phẩm của những tên tuổi Pháp thế kỷ 19: Jules Verne, Hugo, Stendhal, Balzac, Flaubert. Ông cho rằng do ảnh hưởng văn học Pháp ở Mỹ La Tinh thời đó rất đáng kể. Năm 1950, Mario tham gia cuộc thi do tạp chí Pháp tổ chức, giải thưởng đầu tiên cho ông chính là chuyến du lịch một tháng ở Paris. Đầu những năm 1960, Mario sống ở Pháp, ông nói cuộc sống ở đây dễ chịu và lôi cuốn: “Người ta tin tưởng Sartre, Camus, Aron. Người ta trình diễn Ionesco và Beckett, đây là giai đoạn tuyệt vời”.

Thời gian ở Pháp, Mario làm việc cho hãng tin AFP, đài phát thanh Pháp. Năm 1967, ông đến Caracas (Venezuela) nhận giải Romulo-Gallegos. Cũng chính ở Caracas, ông có câu tuyên ngôn về xã hội mà ông đang sống được người ta nhắc đến nhiều khi trích dẫn Mario: “Cần phải nhắc để xã hội biết rằng văn học, giống như ngọn lửa, tuyên bố ly khai, sự nổi dậy, và lý do để trở thành nhà văn chính là sự phản kháng, phản biện và phê bình”.

Nhà văn và chính trường

Ngưỡng mộ Sartre, Vargas Llosa ý thức về trách nhiệm của giới trí thức, noi theo khẩu hiệu: “Viết là hành động”, “Những ngôn từ là hành động”. “Tôi luôn có tinh thần phê bình cứu rỗi mình. Ở thời kỳ sống tại Paris, tôi là người theo cánh tả, nhưng điều đó không ngăn cản tôi đọc các bài viết của Raymond Aron- thuộc phe đối lập”, Llosa nói. Sau này, Mario chuyển sang theo tuyên ngôn của Camus: “Chúng ta không thể tách biệt đạo đức và chính trị, nếu không sẽ loạn và trở nên tàn ác”.

Về kinh nghiệm làm chính trị và thất bại trong cuộc bầu cử tổng thống Peru cách đây 20 năm, Vargas Llosa nói rằng chính trị chuyên nghiệp là tai nạn. Ông tham gia vì hoàn cảnh chính trường Peru khi ấy, chứ bản thân Mario luôn đặt nghiệp văn lên trên tất cả. “Tôi chẳng có gì phải hối tiếc. Tôi đã khám phá ra sự thật của chính trị. Chính ở đó người ta tìm thấy những điều tồi tệ nhất về thân phận con người” – nhà văn khẳng định khi chịu thua Alberto Fujimori ở vòng bầu cử thứ hai.

Đến năm 1997, Mario công bố Những cuốn sách của Don Rigoberto, châm chọc hình tượng nàng thơ phóng đãng của thế kỷ 18. Ba năm sau, Mario gặt hái thành công với kiệt tác đến muộn – The Feast of the goat (tạm dịch: Bữa tiệc của con dê), về chế độ độc tài ở nước cộng hòa Dominnic.

Tác phẩm của ông ít nhiều gắn với chính trị, nhưng không phải vì chính trị mà viết văn. Mario luôn nói đến ý thức, trách nhiệm của một nhà văn. Năm tới, Mario Vargas Llosa xuất bản cuốn Giấc mộng của Celte, dành cho nhà ngoại giao tích cực người Ai-len-Roger Casement.

NXB Nhã Nam cho biết có trong tay bản quyền hai cuốn sách của Mario Vargas Llosa. Thành phố và những con chó, Trò chuyện trong quán Cathedral đang trong quá trình chuyển ngữ, sớm ra mắt độc giả. Từ thập kỷ 80, độc giả Việt biết đến ông qua cuốn Dì Julia và nhà văn quèn.

Trọng Thịnh

Hương Liên (Theo TPO)