Thủy điện Bình Điền (Thừa Thiên – Huế): Đe dọa nguồn nước, thủy sản cạn kiệt

Hội thảo do Liên hiệp Hội Khoa học kỹ thuật Thừa Thiên – Huế phối hợp với nhóm tư vấn đánh giá tác động môi trường và xã hội (Seia) tổ chức vừa diễn ra tại Huế vào cuối tháng 10 năm 2012 đã phân tích rất rõ tác hại của TĐBĐ đối với sông Hương – dòng sông di sản.

Từ khi đi vào vận hành từ tháng 5 năm 2009, Công ty TĐBĐ đã không làm sạch thảm thực vật ở lòng hồ và thiết kế thiếu van xả đáy khiến cho nước thiếu ôxy nghiêm trọng, dẫn đến nguồn nước sông Hương không thể tự thanh lọc và ôxy hóa sắt. Đại diện Công ty Huế Waco cho biết: “Sau khi Nhà máy TĐBĐ xây dựng các thông số về Mn, Fe, pH, độ đục, COD đều tăng, đặc biệt năm 2009-2010 các thông số này tăng một cách đột biến. Từ năm 2010 đến nay, các thông số này có xu hướng giảm dần, nhưng vẫn còn cao hơn năm 2008. Riêng đối với thông số độ đục thì đã giảm hơn năm 2008, đặc biệt là vào mùa mưa”. Điều này đã làm cho Huế Waco tốn rất nhiều kinh phí trong việc xử lý nước cấp cho người dân tiêu thụ (hơn 5,1 tỷ đồng để đầu tư năm 2009). Không những thế, do độ đục của sông Hương tăng lên nhanh nên đã làm cho các đường ống dẫn nước bị hư hại, công ty phải đầu tư để súc rửa đường ống. Tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa  tìm được đơn vị có chức năng trong việc thu gom, xử lý số giẻ dính dầu, bóng tuýp hỏng, dầu tua-bin dẫn nước.

Thêm vào đó TĐBĐ cũng chưa tính đến việc hình thành trạm giám sát môi trường nước và thủy sinh nghề cá, đồng thời cũng chưa thực hiện việc xây dựng âu thuyền, tạo đường di chuyển cho các loài cá từ hạ lưu lên thượng lưu và ngược lại… Điều này đã làm giảm sút độ đa dạng sinh học của các loài cá và thực vật thủy sinh, đồng thời gây ảnh hưởng đến sinh kế cho người dân khu vực lòng hồ thủy điện và tái định cư.

Kết quả khảo sát 30 hộ gia đình khai thác cát sạn trên sông Hương ở xã Hương Hồ và Hương Thọ thị xã Hương Trà cùng với kết quả thảo luận nhóm những người khai thác cát sạn trên sông Hương cho thấy, hiện nay lượng cát sạn đã giảm đến 50% so với thời điểm trước năm 2009. Ông Võ Văn Lẹt (người dân thôn Thọ Khương, phường Hương Hồ), cho biết: Trước đây, với 6 lao động có thể khai thác đầy một thuyền trong vòng 4 tiếng đồng hồ, nhưng bây giờ phải mất đến 6 tiếng vì phải lặn xuống sâu hơn và tầng dày của cát sạn bây giờ cũng đã bị mỏng đi.

Theo kết quả nghiên cứu 30 hộ gia đình sống hai bên bờ sông Hương của nhóm tư vấn đánh giá tác động môi trường và xã hội (Seia), lượng rong trên sông Hương (khu vực nghiên cứu) đã giảm hơn 90% so với thời điểm những năm trước 2009. Nguyên nhân chính của hiện tượng này là do lượng dinh dưỡng cung cấp cho rong giảm và nhiệt độ nước sông Hương bị lạnh vào mùa hè. Địa mạo lòng sông bị thay đổi đã làm thu hẹp nơi trú ẩn, giá thể của các loài tôm cá. Từ khi TĐBĐ đi vào hoạt động thì sản lượng cá đánh bắt giảm, có nhiều loài biến mất. Sản lượng cá đánh bắt được trong thời gian gần đây đã giảm từ 50-70% so với thời điểm trước 2009. Trong đó có một số loài gần như biến mất như cá mõm, cá bọp, cá láu vảy và một số loài cá có giá trị kinh tế cao như cá xanh, cá lấu, cá chình đã giảm đi hơn 90% so với trước năm 2009, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do đường di chuyển của cá bị ngăn chặn và nguồn thức ăn giảm.

Có thể nói, tác động của việc xây dựng TĐBĐ đến môi trường nước được thể hiện rõ nhất qua sự thiệt hại của những người nuôi trồng thủy sản trên sông Hương. Tại thôn Thọ Khương, phường Hương Hồ, thị xã Hương Trà, trước năm 2009, toàn thôn có 50 lồng nuôi cá, ếch trên sông Hương, nhưng nay chỉ còn 7 lồng đang bỏ trống không nuôi gì, còn những lồng khác người dân đã làm củi đun hoặc để trôi trên sông. Riêng ở  Bình Điền, trước năm 2009, có 5 hộ làm lồng nuôi cá chình. Trong những năm trước đây, họ đã thu được nhiều lợi nhuận từ việc nuôi cá chình nhờ vào nguồn nước trong sạch, các chỉ số môi trường nước ổn định và nguồn thức ăn tự nhiên dồi dào. Nhưng ngay sau khi TĐBĐ đi vào hoạt động, các hộ này phải dừng việc nuôi cá chình do nước ô nhiễm làm cá chết hết.

Ông Nguyễn Ngọc Thọ, Phó chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế cho rằng, trước sự tác động của thủy điện đến đời sống người dân, UBND tỉnh đã thu hồi một số dự án nhà máy thủy điện, không cấp phép mới và hoãn các dự án thủy điện đã quy hoạch. Ông Thọ thừa nhận việc xây dựng thủy điện ảnh hưởng đến nhiều mặt. Tuy nhiên phải hạn chế ảnh hưởng đó đến mức thấp nhất: “Vì không có một công trình nào lại không có tác động không tốt nhưng phải làm sao để ảnh hưởng đó được hạn chế tới mức thấp nhất”.

Bài, ảnh: Ngọc Minh