Tình trạng trẻ dậy thì sớm đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, nhất là ở các đô thị lớn. Trong đó, chế độ dinh dưỡng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nội tiết tố, tác động trực tiếp đến sự phát triển sinh lý và tâm lý của trẻ. Hiểu đúng và điều chỉnh kịp thời khẩu phần ăn không chỉ giúp phòng ngừa dậy thì sớm mà còn hỗ trợ trẻ đã mắc tình trạng này phát triển khỏe mạnh hơn về sau.
Gia tăng đáng lo về trẻ dậy thì sớm
Theo BS.CKII Đinh Trần Ngọc Mai, Khoa Dinh dưỡng – Tiết chế, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM, hiện nay, trẻ em – đặc biệt là bé gái – có xu hướng bước vào tuổi dậy thì sớm hơn so với trước đây. Với bé gái, những dấu hiệu điển hình bao gồm: phát triển ngực, mọc lông vùng kín, có kinh nguyệt, nổi mụn, tăng chiều cao nhanh; trong khi với bé trai là vỡ giọng, phát triển cơ bắp, tăng trưởng bộ phận sinh dục.
“Theo chuẩn thông thường, bé gái bước vào tuổi dậy thì trong khoảng 12-16 tuổi, bé trai từ 14-18 tuổi. Nếu trẻ xuất hiện những đặc điểm sinh dục phụ trước 8 tuổi (với bé gái) và trước 9 tuổi (với bé trai), thì có thể được xem là dậy thì sớm. Tuy nhiên, việc chẩn đoán chính xác cần có thêm các xét nghiệm về xương, hormone và đánh giá tốc độ phát triển thể chất”, bác sĩ Mai nói.
Tỷ lệ trẻ dậy thì sớm ở Việt Nam hiện nay đang gia tăng đáng kể. Ước tính, trong 100 trẻ nữ, có đến 2-3 trẻ mắc tình trạng này, chiếm khoảng 90% số ca dậy thì sớm. Trong khi đó, tỷ lệ ở trẻ nam tuy ít hơn nhưng cũng có xu hướng tăng.
Dậy thì sớm không chỉ ảnh hưởng đến chiều cao – khi xương phát triển nhanh và sớm đóng sụn tăng trưởng – mà còn gây xáo trộn tâm lý. “Trẻ mới lớp 2, lớp 3 đã có những biểu hiện sinh lý như người lớn, nhưng tâm hồn thì vẫn còn non nớt. Điều này dễ gây ra mặc cảm, tự ti, rối loạn cảm xúc, thậm chí trở thành đối tượng dễ bị xâm hại nếu người lớn thiếu cảnh giác và chăm sóc kịp thời”, bác sĩ Mai nhấn mạnh.
Đáng lo hơn, các nghiên cứu y học cho thấy, dậy thì sớm còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính trong tương lai như tiểu đường type 2, hội chứng buồng trứng đa nang, thậm chí là ung thư buồng trứng đối với nữ giới.
Một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng dậy thì sớm ở trẻ hiện nay chính là sự thay đổi quá mức trong chế độ ăn uống. Các món ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn như trà sữa, snack, xúc xích, bánh kẹo… đang chiếm lĩnh thực đơn hàng ngày của nhiều trẻ em thành thị.
“Đây là những thực phẩm giàu năng lượng nhưng lại nghèo dinh dưỡng – thiếu hụt vitamin, khoáng chất, chất xơ, protein… khiến cơ thể trẻ dễ bị béo phì. Béo phì lại là yếu tố kích thích cơ thể tiết hormone sớm hơn bình thường, thúc đẩy quá trình dậy thì sớm xảy ra”, bác sĩ Mai phân tích.
Chị Ngọc Phượng (quận Bình Tân, TP.HCM) chia sẻ: “Bé gái nhà tôi mới lớp 3 nhưng đã có dấu hiệu phát triển ngực, cao vọt hơn các bạn cùng lớp. Ban đầu tôi nghĩ do bé khỏe mạnh, nhưng sau khi đi khám dinh dưỡng thì bác sĩ chẩn đoán con bị dậy thì sớm do ăn quá nhiều thức ăn nhanh và ít vận động. Từ đó đến nay, cả nhà tôi thay đổi thực đơn, giảm đồ chiên rán, tăng rau củ và sữa ít béo”.
Để phòng ngừa và kiểm soát tình trạng dậy thì sớm, các chuyên gia khuyến cáo phụ huynh cần xây dựng cho trẻ một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng, chú trọng vào các nhóm thực phẩm tự nhiên giàu dưỡng chất:
Tăng cường rau xanh, trái cây tươi để cung cấp vitamin, chất chống ôxy hóa.
Đảm bảo đủ protein từ nguồn đạm nạc như thịt gà, cá, trứng, đậu hũ.
Bổ sung canxi từ sữa, chế phẩm từ sữa ít đường, giúp xương phát triển tối ưu.
Hạn chế thực phẩm chứa nhiều đường, chất béo bão hòa và phụ gia công nghiệp.
Không chỉ dinh dưỡng, lối sống cũng đóng vai trò thiết yếu. Trẻ cần được khuyến khích vận động thường xuyên, tham gia các hoạt động thể thao ngoài trời để tăng cường chuyển hóa, kiểm soát cân nặng và thúc đẩy sự phát triển xương khớp.
Xử lý khi trẻ đã dậy thì sớm
Trong trường hợp trẻ đã bước vào dậy thì sớm, cha mẹ cần bình tĩnh đưa trẻ đến các cơ sở y tế chuyên khoa nội tiết hoặc nhi khoa để được kiểm tra kỹ lưỡng. Bác sĩ sẽ xác định nguyên nhân, từ đó đưa ra phác đồ can thiệp phù hợp – có thể là dùng thuốc ức chế hormone, hoặc điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt.
“Ngay cả khi đã dùng thuốc, chế độ ăn vẫn là nền tảng giúp duy trì thể trạng tốt cho trẻ. Phụ huynh cần lưu ý không để trẻ ăn uống thiếu chất vì sợ bé lớn nhanh, mà ngược lại phải cung cấp đủ đạm, canxi, vitamin để chiều cao vẫn có thể tăng đúng chuẩn. Tuy nhiên, cần kiểm soát chặt lượng calo, không để trẻ tăng cân quá mức”, bác sĩ Mai khuyến nghị.
Chị Hồng Hạnh (quận 3, TP.HCM), có con gái đang được điều trị dậy thì sớm, cho biết: “Trước đây bé mê trà sữa, ăn vặt nhiều. Từ khi biết con bị dậy thì sớm, tôi chuyển sang nấu ăn ở nhà, học thêm cách chế biến món ăn ít dầu mỡ, nhiều rau và protein thực vật. Tôi cũng khuyến khích con đi bơi, chơi cầu lông. Sau 6 tháng, bác sĩ khen con duy trì cân nặng tốt, tâm lý cũng ổn định hơn”.
Việc chăm sóc trẻ dậy thì sớm là một hành trình dài đòi hỏi sự kiên nhẫn, hiểu biết và đồng hành sát sao từ phía gia đình. Khi được phát hiện và can thiệp kịp thời, trẻ vẫn có thể phát triển thể chất, tinh thần bình thường như bao bạn bè đồng trang lứa.
Phụ huynh cần biết rằng, dậy thì là một quá trình tự nhiên, nhưng dậy thì sớm lại là tín hiệu cảnh báo về sự mất cân bằng trong môi trường sống và sinh hoạt của trẻ. Do đó, dinh dưỡng đúng cách không chỉ là một giải pháp y học, mà còn là món quà lâu dài cho tương lai khỏe mạnh của con trẻ.
Thương Nguyên
Bình luận (0)