Xuất khẩu tăng trưởng mạnh mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp (DN) Việt nhưng đồng thời cũng đặt DN trước nguy cơ ngày càng cao bị kiện phòng vệ thương mại (PVTM). Để ứng phó, đòi hỏi DN phải chuẩn bị kỹ lưỡng và phải định vị lại vai trò trong chuỗi giá trị toàn cầu. Việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng thương hiệu và cải tiến quản trị là yêu cầu bắt buộc.
Cần nắm rõ “luật chơi”
Tham dự Diễn đàn PVTM 2025 diễn ra tại TP.HCM vừa qua, ông Nguyễn Hữu Trường Hưng – Trưởng phòng Điều tra thiệt hại và tự vệ, Cục PVTM – cho biết, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, xuất khẩu Việt Nam không chỉ đối diện cơ hội mở rộng thị trường mà còn phải ứng phó với xu hướng PVTM đang gia tăng từ các quốc gia nhập khẩu. Thực tế, trong giai đoạn 2005-2024, số vụ kiện PVTM trên toàn cầu tăng nhanh, 7 năm đầu chỉ khoảng 200 vụ, 7 năm gần đây lên đến 450 vụ. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế này. Trong đó, ngành thép – một trong những ngành xuất khẩu chủ lực đã phải đối diện 86 vụ kiện PVTM từ năm 2004 đến nay, chiếm hơn 30% tổng số vụ việc liên quan đến hàng xuất khẩu Việt Nam.
Theo ông Hưng, để ứng phó, DN đã tham gia PVTM và số lượng ngày càng tăng. Giai đoạn 2009-2017 chỉ có 32 DN tham gia PVTM. Từ năm 2017 đến nay, con số này tăng lên 82 DN với doanh thu khoảng 595 nghìn tỷ đồng, trải rộng ở nhiều lĩnh vực gồm nông – lâm – thủy sản (37%), công nghiệp (43%) và dịch vụ (8%). Đây là bước tiến vượt bậc cho thấy tư nhân đã chủ động coi PVTM là công cụ chiến lược. Sự gia tăng mạnh mẽ số lượng DN tham gia PVTM thể hiện sự trưởng thành của khu vực tư nhân, coi PVTM là “tấm khiên” cần thiết để bảo vệ thị phần và khẳng định vị thế trên cả thị trường trong nước lẫn quốc tế.
“PVTM là công cụ hợp pháp giúp DN Việt Nam tự tin hội nhập và nâng cao sức cạnh tranh. Vậy nên DN cần chủ động chuẩn bị dữ liệu, minh bạch sổ sách, sẵn sàng cung cấp chứng cứ khi tham gia vụ việc. Đồng thời, tăng cường liên kết ngành và vai trò hiệp hội để tạo tiếng nói tập thể đủ mạnh. Chúng tôi luôn đồng hành với DN nhưng điều quan trọng là DN phải dám lên tiếng khi phát hiện hàng nhập khẩu có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh. Sự phối hợp kịp thời sẽ rút ngắn quá trình điều tra và nâng cao khả năng thành công”, ông Hưng nhấn mạnh.
Ông Lê Văn Việt – Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam – cho biết, sau nhiều lần đối diện với các biện pháp bảo hộ từ nước nhập khẩu, ngành thép Việt Nam cũng rút ra bài học đáng giá. Đơn cử, phải xây dựng chuỗi cung ứng chủ động, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm đầu ra. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu cũng là hướng đi bắt buộc. Nếu trước đây ASEAN chiếm tới 60% thị phần thì nay tỷ trọng đã giảm xuống 30,83%, nhường chỗ cho các thị trường lớn khác như EU (20,93%), Mỹ (9,62%), Ấn Độ (8,69%)… Việc trải rộng ở nhiều thị trường giúp giảm thiểu rủi ro khi một số nước dựng rào cản.
“DN Việt muốn đi xa hơn, trước hết phải định vị lại vai trò trong chuỗi giá trị toàn cầu, thay vì chỉ gia công cần hướng tới tạo ra giá trị cao. Việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng thương hiệu và cải tiến quản trị là yêu cầu bắt buộc”, ông Việt nhấn mạnh.
Coi trọng “phòng” trước khi nghĩ đến “chống”
Theo ông Lê Sỹ Giảng – Giám đốc GH Consults, Việt Nam không thể ngừng sản xuất, ngừng xuất khẩu hay ngừng hội nhập quốc tế mà phải đối mặt với thách thức để tìm cơ hội vươn xa. Về việc ứng phó với PVTM, DN cần nắm rõ “luật chơi” khi tham gia thương mại quốc tế. Hiểu biết về pháp luật, quy định và cách thức áp dụng tại từng thị trường là điều kiện tiên quyết. Ngoài các quy định chung, mỗi lĩnh vực lại có quy định riêng cần nghiên cứu kỹ. Bên cạnh đó, DN phải có quản trị nội bộ minh bạch, đặc biệt là hệ thống kế toán, tài chính. Hồ sơ, dữ liệu rõ ràng sẽ là nền tảng khi bị điều tra. Nếu giấy tờ thiếu hoặc sai, sẽ rất khó giải trình.
“Xuất khẩu của Việt Nam hiện vẫn tập trung vào các thị trường truyền thống như Mỹ, EU, Canada và ASEAN – nơi phát sinh nhiều vụ kiện nhất. Do đó, bên cạnh việc chuẩn bị ứng phó, DN cần mở rộng sang các thị trường khác, đặc biệt tận dụng các hiệp định thương mại tự do. Việc khai phá thị trường mới có thể tốn nguồn lực nhưng bù lại rủi ro bị kiện sẽ thấp hơn”, ông Giảng nhấn mạnh.
Ông Vũ Văn Thanh – Tổng Giám đốc Tập đoàn Hoa Sen – cho biết, tình hình các vụ kiện chống bán phá giá ngày càng phức tạp. Từ những thách thức hiện tại, DN cần coi trọng “phòng” trước khi nghĩ đến “chống”. Việc chuẩn bị sổ sách, số liệu minh bạch theo chuẩn quốc tế dễ truy xuất là yếu tố then chốt, đồng thời phải tuân thủ nguyên tắc không bán phá giá để giảm thiểu rủi ro ngay từ đầu. Trong trường hợp phát sinh vụ kiện, DN sẽ phải đối diện quy trình điều tra nghiêm ngặt, từ việc trả lời bộ câu hỏi dài, chi tiết cho tới các đợt thẩm tra tại chỗ. Yếu tố quan trọng nhất lúc này là hợp tác đầy đủ và kịp thời. Nếu không hợp tác, DN sẽ bị coi là thiếu thiện chí và dễ bị áp mức thuế cao nhất.
“Với các vụ kiện chống trợ cấp, ngoài doanh nghiệp, Bộ Công thương – Cục PVTM và các đơn vị liên quan cũng phải tham gia trả lời, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ để xử lý trọn vẹn”, ông Thanh nói.
Ông Thanh cũng lưu ý, hiểu biết của DN Việt về PVTM vẫn còn hạn chế. Đây là vấn đề mới, chỉ nổi lên trong vài năm gần đây nên việc tổ chức hội thảo, biên soạn tài liệu hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn sẽ có ý nghĩa rất lớn. Riêng đối với ngành thủy sản, DN cần rà soát, hệ thống hóa toàn bộ hồ sơ, dữ liệu, đặc biệt minh bạch trong truy xuất nguồn gốc.
TS.Dương Duy Hưng – Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương – cho rằng, DN Việt Nam cần định vị lại vai trò trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển từ gia công sang khâu tạo ra giá trị gia tăng cao. Hạn chế hiện nay của DN Việt Nam là công nghệ còn lạc hậu, thiếu nhân lực chất lượng cao, tư duy ngắn hạn và chưa đầu tư đúng mức cho xây dựng thương hiệu. Để khắc phục những hạn chế này cần đẩy mạnh đầu tư nghiên cứu và phát triển (R&D), nâng cao kỹ năng lao động, thay đổi tư duy quản trị, thúc đẩy liên kết chuỗi cũng như hoàn thiện khung thể chế hỗ trợ DN tư nhân phát triển bền vững. Đây là nền tảng để DN không chỉ tận dụng công cụ PVTM mà còn chủ động tiến ra thị trường quốc tế.
Hậu Giang
Bình luận (0)