Trong bối cảnh thế giới bước vào kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang len lỏi vào hầu hết các lĩnh vực của đời sống, trong đó có giáo dục. Chúng ta đang chứng kiến sự thay đổi sâu sắc trong cách dạy và cách học, khi công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ mà còn trở thành một phần của quá trình học tập.
Đối với học sinh, việc sử dụng AI một cách hiệu quả, có đạo đức là một nhiệm vụ quan trọng nhằm hình thành năng lực tự học, sáng tạo và trách nhiệm của công dân số. Trong tiết học “nói và nghe” môn ngữ văn lớp 11 (do tác giả viết bài đứng lớp) mới đây, nhiều học sinh đã chọn đề tài về việc sử dụng AI để thảo luận. Tuy nhiên, người viết bài này nhận thấy, dù tiếp xúc nhiều và khá quen thuộc với AI, song hầu hết học sinh chưa “biết cách” sử dụng như thế nào cho hiệu quả.
Từ việc hiểu đúng AI, đến việc sử dụng đúng cho mục đích học tập
Trước hết, điều quan trọng nhất là học sinh phải hiểu đúng bản chất của AI. Các chuyên gia công nghệ cho rằng AI không phải là “thầy giáo ảo” toàn năng, càng không phải “cỗ máy làm bài hộ”, mà chỉ là một công cụ thông minh được lập trình để hỗ trợ con người trong tư duy, tra cứu và sáng tạo. Khi học sinh nhận thức rõ điều này, các em sẽ biết cách đặt AI vào vị trí phù hợp như một “người bạn đồng hành trong học tập” chứ không phải “người thay thế mình”. Các công cụ trợ lý ảo gần gũi của AI hiện nay như ChatGPT, Gemini hay Copilot… có thể giúp học sinh tóm tắt văn bản, gợi ý ý tưởng, sửa lỗi ngữ pháp, hay hỗ trợ viết mã lập trình… là các tiềm năng to lớn của công nghệ này. Tuy nhiên, học sinh cần nhớ rằng AI vẫn có sai sót, cho nên cần kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn tin cậy khác nhau. Bản thân người viết bài này đã từng thấy AI trả lời nhầm kiến thức tác phẩm từ của Tú Xương sang Nguyễn Khuyến. Thực tế cho thấy, nếu sử dụng đúng cách, AI sẽ giúp quá trình học của học sinh trở nên chủ động, nhanh chóng và sáng tạo hơn nhiều.
Theo đó, lời khuyên từ chính “tác giả” AI cho học sinh gồm những cách ứng dụng mình (AI) vào hoạt động học tập như sau: Dùng để tìm hiểu kiến thức, học sinh có thể nhờ AI giải thích khái niệm khó, tóm tắt nội dung bài học, hoặc so sánh các quan điểm khác nhau về một vấn đề. Rèn kỹ năng viết và trình bày, nhờ AI gợi ý cách xây dựng dàn ý, cách diễn đạt, hoặc giúp học sinh học hỏi phong cách viết đa dạng. Với việc học ngoại ngữ, AI giúp luyện hội thoại, sửa lỗi ngữ pháp, dịch thuật và mở rộng vốn từ. Về việc ôn tập, kiểm tra, AI có thể giúp tạo bộ câu hỏi trắc nghiệm, thẻ từ (flashcard), hoặc mô phỏng đề thi để học sinh tự luyện. Riêng về tư duy phản biện, học sinh có thể đối thoại với AI, phân tích các câu trả lời của nó, tìm ra điểm hợp lý và thiếu sót, từ đó phát triển năng lực đánh giá và tư duy logic.
Theo suy nghĩ của một học sinh lớp 11 trong tiết thảo luận nói trên: “Điều quan trọng là các bạn phải thấy rằng mình “học với AI” chứ không “học thay bằng AI”. Mỗi khi sử dụng công cụ này, chúng ta cần tự đặt câu hỏi “AI giúp mình hiểu rõ hơn điều gì?”, “Mình có thể cải thiện câu trả lời này như thế nào?”, “Nếu không dùng AI, mình sẽ làm ra sao?”… Chỉ khi biết suy nghĩ như vậy, các bạn mới thật sự làm chủ công nghệ AI”.
Một năng lực quan trọng của học sinh khi dùng AI là biết cách đặt câu hỏi thông minh, đây là kỹ năng “prompt engineering” (gọi nôm na là kỹ thuật gợi hỏi). Học sinh cần đặt câu hỏi cụ thể, rõ ràng và có định hướng. Ví dụ, với môn ngữ văn, thay vì hỏi: “Giải thích bài thơ Tràng giang” (Huy Cận), thì các em nên hỏi: “Phân tích hình ảnh sông nước trong bài thơ Tràng giang theo cảm hứng lãng mạn của Thơ mới”. Câu hỏi càng cụ thể, AI càng dễ hiểu mục tiêu và cho kết quả phù hợp. Ngoài ra, học sinh nên trao đổi nhiều lượt với AI khi đặt câu hỏi, nhận phản hồi, chỉnh lại, rồi hỏi tiếp, tương tự một cuộc đối thoại học thuật. Cách học này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu vấn đề mà còn rèn khả năng giao tiếp, diễn đạt và tư duy hệ thống.
Đạo đức khi dùng AI và kỹ năng sử dụng an toàn
Một nam sinh lớp 11 chia sẻ suy nghĩ chí lý trong buổi thảo luận: “AI mang lại nhiều lợi ích nhưng nó tiềm ẩn không ít rủi ro về đạo đức, bản quyền và bảo mật thông tin. Vì vậy, các bạn cần đặc biệt chú trọng việc hình thành ý thức sử dụng có trách nhiệm”.
Trong các buổi tập huấn cho giáo viên về sử dụng AI tại TP.HCM đầu năm học này, các báo cáo viên đã đưa ra nhiều lời khuyến cáo về nguyên tắc khi sử dụng AI, có thể dùng để khuyên học sinh. Thứ nhất là không gian lận, không được dùng AI để làm bài hộ, nộp bài mà không hiểu nội dung, vì như thế là tự đánh mất cơ hội tự học và dễ vi phạm quy chế thi cử. Thứ hai, cần tôn trọng bản quyền. Khi sử dụng ý tưởng, đoạn văn hay hình ảnh do AI tạo ra, học sinh nên ghi chú nguồn rõ ràng, tránh coi đó là sản phẩm cá nhân. Thứ ba, giữ bí mật cá nhân, không cung cấp thông tin riêng như họ tên, trường học, địa chỉ hoặc hình ảnh cho các trang web lạ, vì có thể bị khai thác dữ liệu. Thứ tư, kiểm chứng thông tin khi dùng. Không tin tuyệt đối vào mọi câu trả lời của AI, cần đối chiếu với sách giáo khoa, bài giảng và tài liệu học thuật uy tín.
Vai trò của giáo viên, nhà trường trong “kỷ nguyên AI”
Nhà trường có thể tổ chức chuyên đề giáo dục đạo đức số, trong đó học sinh được học về quyền riêng tư, bản quyền sáng tạo và trách nhiệm công dân trong không gian mạng. Đây là nền tảng để các em trở thành người sử dụng AI thông minh và có văn hóa. Cần chủ động tổ chức giáo dục học sinh về kỹ năng sử dụng AI; xây dựng bộ quy tắc ứng xử với công nghệ; đồng thời tạo môi trường học tập mở, nơi thầy và trò cùng khám phá công nghệ mới. Khi nhà trường coi AI là bạn đồng hành thay vì đối thủ, việc dạy và học sẽ trở nên sinh động, hấp dẫn và hiệu quả hơn nhiều. AI đang mở ra cánh cửa mới cho giáo dục hiện đại, giúp mỗi học sinh có thể học theo cách riêng của mình. Tuy nhiên, điều quyết định vẫn là con người, nếu nhà trường, thầy cô biết hướng dẫn, học sinh biết sử dụng, thì việc sử dụng AI không còn bị “nghi kỵ” là rình rập rủi ro, tiêu cực như suy nghĩ phổ biến hiện nay.
Mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có chỉ đạo đưa AI vào giảng dạy cho học sinh trong các trường phổ thông ngay từ lớp 1. Lãnh đạo Sở GD-ĐT TP.HCM cũng đã giao Phòng Giáo dục Phổ thông chủ trì, phối hợp với các phòng, ban xây dựng kế hoạch chuyên môn cho năm học 2025-2026. Trong đó, nghiên cứu phối hợp với Trường ĐH Sài Gòn và các đơn vị liên quan, bồi dưỡng giáo viên nhằm nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ trong dạy học. Phấn đấu thực hiện hiệu quả việc tích hợp AI vào hoạt động giảng dạy tại các cơ sở giáo dục từ năm học 2025-2026. Thiết nghĩ, đây là những động thái hết sức cần thiết. Mà muốn thực hiện hiệu quả, trước hết cần xây dựng ý thức và thói quen sử dụng cho học sinh.
Trần Nhân Trung
Bình luận (0)