Trong môi trường học đường, học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn. Những rủi ro này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, an toàn và sự phát triển của các em. Nhà trường phải luôn bảo đảm an toàn một cách tốt nhất cho học sinh, nhưng việc hướng dẫn học sinh nhận biết và ứng phó kịp thời cũng rất quan trọng, giúp xây dựng môi trường giáo dục an toàn và lành mạnh.
Trước hết, cần hiểu rõ những rủi ro trong nhà trường. Theo đó, rủi ro được phân thành 4 nhóm chính: rủi ro vật lý, rủi ro xã hội, rủi ro sức khỏe và rủi ro tâm lý – học tập. Mỗi loại đều có đặc trưng riêng, nhưng chung quy lại, chúng đều có thể phòng ngừa nếu học sinh được trang bị kiến thức và kỹ năng ứng phó phù hợp.
Với rủi ro vật lý, đây là loại phổ biến nhất, liên quan đến tai nạn và sự cố bất ngờ. Ví dụ, trong giờ ra chơi, học sinh có thể bị ngã do sàn trơn hoặc va chạm khi chơi thể thao. Để ứng phó, các em cần tuân thủ quy tắc an toàn cơ bản: luôn đi bộ trong hành lang, không chạy nhảy ở khu vực nguy hiểm như cầu thang hoặc sân chơi có vật cản. Khi tham gia hoạt động thể dục, hãy mặc đồ bảo hộ nếu cần và lắng nghe hướng dẫn từ giáo viên. Trong trường hợp xảy ra cháy nổ hoặc động đất, học sinh nên học thuộc lòng quy trình sơ tán: giữ bình tĩnh, theo lối thoát hiểm đã được chỉ định, không chen lấn và tập trung tại điểm an toàn. Các trường nên tổ chức diễn tập định kỳ, cần yêu cầu học sinh tham gia nghiêm túc để hình thành phản xạ. Nếu chứng kiến tai nạn, học sinh báo ngay cho giáo viên hoặc gọi cấp cứu, tránh tự ý can thiệp nếu không có kỹ năng…
Đối với rủi ro xã hội, nổi bật nhất là bắt nạt và quấy rối. Bắt nạt có thể xảy ra dưới dạng lời nói, hành động thể chất hoặc qua mạng xã hội, khiến nạn nhân cảm thấy cô lập và tự ti. Để ứng phó, học sinh cần nhận biết dấu hiệu sớm: nếu bị trêu chọc liên tục hoặc bị loại trừ khỏi nhóm, hãy tự tin nói “không” và rời khỏi tình huống. Đừng im lặng chịu đựng mà nên chia sẻ với bạn bè đáng tin cậy, giáo viên chủ nhiệm hoặc phụ huynh. Nhiều trường có đường dây nóng chống bắt nạt, học sinh có thể sử dụng để báo cáo ẩn danh. Đồng thời, học sinh cần được hướng dẫn về việc xây dựng mối quan hệ tích cực bằng cách tham gia câu lạc bộ hoặc hoạt động nhóm, giúp tăng cường sự tự tin và mạng lưới hỗ trợ, nhất là với giáo viên, giám thị, bảo vệ… Nếu là người chứng kiến bắt nạt, hãy can thiệp bằng cách hỗ trợ nạn nhân hoặc báo cáo, vì im lặng có thể khuyến khích hành vi xấu.
Rủi ro sức khỏe cũng rất đáng lưu ý, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh như Covid-19 hay các bệnh truyền nhiễm khác đã từng xảy ra. Học sinh có thể gặp phải ngộ độc thực phẩm từ căng tin, dị ứng hoặc chấn thương trong giờ học. Ứng phó bằng cách duy trì vệ sinh cá nhân: rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi cần và tránh chia sẻ đồ dùng cá nhân. Nếu cảm thấy không khỏe, hãy báo ngay cho y tế trường học thay vì cố gắng chịu đựng. Trong mùa dịch, tuân thủ quy định cách ly và tiêm chủng là rất quan trọng. Ngoài ra, rủi ro liên quan đến dinh dưỡng như ăn uống không lành mạnh có thể dẫn đến béo phì hoặc thiếu tập trung. Học sinh nên chọn thực phẩm cân bằng, tránh đồ ăn nhanh và tập thể dục đều đặn để tăng sức đề kháng.
Cuối cùng, rủi ro tâm lý – học tập thường bị bỏ qua nhưng ảnh hưởng lâu dài. Áp lực từ bài vở, kỳ thi hoặc kỳ vọng từ gia đình có thể gây căng thẳng, lo âu thậm chí trầm cảm. Để ứng phó, học sinh cần lập kế hoạch học tập hợp lý: chia nhỏ nhiệm vụ, nghỉ ngơi định kỳ và tham gia hoạt động ngoại khóa để cân bằng. Kỹ năng quản lý thời gian như sử dụng lịch trình hằng ngày rất hữu ích. Nếu cảm thấy quá tải, hãy nói chuyện với nhân viên tư vấn tâm lý trong trường hoặc bạn bè. Nhiều trường có chương trình tư vấn tâm lý miễn phí, giúp học sinh học cách thư giãn qua âm nhạc hoặc thể thao.
Điều quan trọng là cần để học sinh hiểu rằng rủi ro hoàn toàn có thể xảy ra trong nhà trường. Có như vậy, học sinh sẽ không chủ quan và việc làm này biến nhận thức từ “rủi ro chỉ xảy ra ở nơi khác” thành “rủi ro có thể xảy ra ngay hôm nay, với chính mình”. Các cách thức dưới đây dựa trên quy trình xây dựng trường học an toàn theo Thông tư 18/2023/TT-BGDĐT về hướng dẫn xây dựng trường học an toàn, phòng, chống tai nạn thương tích trong cơ sở giáo dục phổ thông, cơ sở giáo dục thường xuyên, với các giải pháp bảo vệ an toàn và hướng dẫn phòng tránh tai nạn học đường. Thứ nhất, tổ chức giới thiệu về rủi ro. Nhà trường nên mời học sinh, giáo viên, phụ huynh tham gia buổi trao đổi để thảo luận các rủi ro thực tế như tai nạn giao thông, đuối nước, ngộ độc thực phẩm hoặc bạo lực học đường… Sử dụng ví dụ cụ thể và khuyến khích học sinh chia sẻ kinh nghiệm “suýt gặp nạn” để tạo sự đồng cảm. Từ đó, học sinh thấy rủi ro không phải chuyện xa xôi mà gần gũi, giúp các em nhận thức hậu quả (thương tích, nghỉ học). Theo quy trình an toàn trường học, đây là bước đầu tiên để nâng cao nhận thức. Tùy theo điều kiện cụ thể, nhà trường có thể thực hiện định kỳ, kết hợp ký cam kết cá nhân “Tôi cam kết cẩn thận để tránh rủi ro”. Thứ hai, sử dụng hoạt động sáng tạo và tương tác. Nhà trường có thể tổ chức cuộc thi vẽ tranh, viết báo tường hoặc triển lãm về chủ đề “Rủi ro trong trường học”, như vẽ cảnh cháy nổ hoặc đuối nước. Học sinh tự thiết kế “sổ tay quản lý rủi ro” với hình ảnh minh họa các tình huống nguy hiểm (chen lấn cổng trường, leo trèo bàn ghế, chạy nhảy…). Hoạt động sáng tạo giúp học sinh hình dung rủi ro qua góc nhìn cá nhân, tăng sự ghi nhớ. Tài liệu về trường học an toàn khuyến nghị các hoạt động này để nâng cao nhận thức cho học sinh. Thứ ba, thực hiện diễn tập và mô phỏng thực tế. Nhà trường có thể tổ chức diễn tập khẩn cấp (cháy nổ, động đất, ngập lụt…) ít nhất 1 lần/năm, với học sinh tham gia sơ tán, sơ cứu. Sử dụng mô phỏng đơn giản như “hiệu ứng domino” (một hành động nhỏ như chạy cầu thang dẫn đến gãy tay và nghỉ học). Trải nghiệm thực tế giúp học sinh cảm nhận rủi ro “xảy ra bất ngờ”, không chỉ lý thuyết. Giải pháp an toàn trường học nhấn mạnh diễn tập để học sinh rèn kỹ năng ứng phó. Sau diễn tập, họp đánh giá để học sinh tự rút kinh nghiệm và cập nhật kế hoạch. Thứ tư, tích hợp giáo dục kỹ năng sống và phòng tránh cụ thể. Giáo viên có thể dạy học sinh nhận biết và phòng tránh tai nạn thường gặp: không ăn vặt lạ miệng (ngộ độc), không chạy nhảy cầu thang (té ngã), tuân thủ giao thông (tai nạn đường)… Nên sử dụng video hoặc câu chuyện thật để minh họa hậu quả. Kết nối rủi ro với hành vi hằng ngày giúp học sinh hiểu “tôi có thể gặp phải” chứ không phải chỉ là điều xảy ra với người khác. Hướng dẫn bảo hiểm tai nạn trẻ em, nhấn mạnh giáo dục hậu quả và sơ cứu cơ bản. Cần tích hợp vào giờ sinh hoạt lớp, với phần thưởng cho học sinh tuân thủ… Như vậy, để học sinh thực sự hiểu rủi ro, cần kết hợp trải nghiệm, không chỉ dọa nạt mà khuyến khích hành động. Bắt đầu từ bước nâng cao nhận thức để các em tự bảo vệ bản thân và bạn bè.
Tóm lại, ứng phó với rủi ro trong nhà trường đòi hỏi sự chủ động từ học sinh, kết hợp với sự hỗ trợ từ nhà trường và gia đình. Các em không chỉ cần kiến thức mà còn phải rèn luyện kỹ năng sống như giao tiếp, tự tin và hợp tác. Bằng cách nhận biết sớm và hành động kịp thời, học sinh có thể biến môi trường học đường thành nơi an toàn và phát triển.
Trúc Giang
Bình luận (0)