AI từng bước thay đổi cách dạy và học ở trường nghề

Giữa bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu, ngành giáo dục nghề nghiệp tại Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) vào hoạt động giảng dạy không còn là xu hướng tương lai mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết trong hiện tại.

Các đại biểu trao đổi tại hội thảo về ứng dụng AI trong giáo dục nghề nghiệp tại Trường Cao đẳng Bách khoa Nam Sài Gòn

Tại TP.HCM, một trong những địa phương đi đầu trong lĩnh vực đào tạo nghề, câu chuyện này đang được hiện thực hóa qua những hội thảo, mô hình thực nghiệm và nỗ lực tự thân của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Tại hội thảo khoa học quốc tế “AI và sự ứng dụng của AI trong giáo dục nghề nghiệp hiện nay” do Trường Cao đẳng Bách khoa Nam Sài Gòn tổ chức cuối tuần qua có sự tham gia của nhiều chuyên gia đến từ Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam, tập trung bàn luận về tiềm năng, thách thức và lộ trình triển khai AI trong môi trường dạy nghề. Trong số các tham luận được trình bày, phần trình bày của ThS. Vũ Thị Thu Hường – giảng viên Học viện Hành chính và Quản trị công TP.HCM đã thu hút nhiều sự quan tâm khi tập trung phân tích thực tiễn triển khai AI tại các cơ sở dạy nghề ở TP.HCM, kèm theo những đề xuất chính sách và giải pháp đào tạo cụ thể.

Theo ThS. Hường, ứng dụng AI không chỉ giúp giáo viên giảm tải công việc hành chính như soạn bài, chấm điểm hay kiểm tra đầu vào mà còn mở ra không gian sư phạm mới, nơi nội dung bài giảng được thiết kế sinh động, cá nhân hóa và có khả năng tương tác cao. Những công cụ như ChatGPT, Duolingo, Labster hay Synthesia không chỉ giúp giáo viên tạo lập kịch bản mô phỏng thực hành cho học viên mà còn góp phần biến lớp học truyền thống thành môi trường học tập linh hoạt, phù hợp với nhu cầu và trình độ của từng người học. Qua đó, việc tiếp cận tri thức không còn bị giới hạn bởi thời gian hay không gian vật lý.

Những mô hình thí điểm tại TP.HCM cho thấy, AI đang từng bước thay đổi cách dạy và cách học trong các ngành nghề vốn đòi hỏi sự thực hành cao như điện lạnh, cơ khí, đầu bếp, thẩm mỹ hay sửa chữa ô tô. Việc mô phỏng tình huống nghề nghiệp trên môi trường số giúp người học luyện tập kỹ năng mà không cần đến xưởng, đồng thời giảm thiểu rủi ro trong quá trình thực hành. Trong khi đó, giáo viên có thể chủ động hơn trong việc theo dõi tiến độ học tập, điều chỉnh nội dung phù hợp và tổ chức đánh giá công bằng, khách quan hơn.

Giảng dạy ứng dụng công nghệ giúp người học chủ động hơn trong quá trình thực hành

Tuy nhiên, hành trình này không hề bằng phẳng. Thách thức đầu tiên đến từ chính sách và hành lang pháp lý. Hiện nay, chưa có một khung hướng dẫn đầy đủ về việc tích hợp AI vào giáo dục nghề nghiệp, từ việc quy định chuẩn năng lực số, bảo vệ dữ liệu cá nhân cho đến các nguyên tắc đạo đức trong sử dụng công nghệ. Nhiều cơ sở vẫn loay hoay trong việc xác định đâu là cách tiếp cận đúng đắn, đâu là giới hạn cần tuân thủ để tránh phụ thuộc thái quá vào công nghệ.

Khó khăn tiếp theo nằm ở cơ sở hạ tầng. Không ít trường nghề vẫn thiếu thiết bị hiện đại, đường truyền mạng ổn định hay phần mềm có bản quyền để triển khai các công cụ AI một cách đồng bộ. Việc đầu tư cho hệ thống máy chủ, phần mềm mô phỏng hay thiết bị thực tế ảo vẫn là một bài toán lớn về ngân sách, nhất là với các cơ sở giáo dục ở khu vực ngoài trung tâm. Trong nhiều trường hợp, nỗ lực số hóa bị gián đoạn giữa chừng do thiếu kinh phí duy trì hoặc không có đội ngũ kỹ thuật hỗ trợ.

Yếu tố con người tiếp tục là một nút thắt quan trọng. Không phải giáo viên nào cũng sẵn sàng thay đổi thói quen giảng dạy đã gắn bó suốt nhiều năm. Một bộ phận giảng viên còn dè dặt với công nghệ, thiếu tự tin trong việc thiết kế bài giảng số hoặc sử dụng các phần mềm hỗ trợ học tập. Trong khi đó, học sinh, sinh viên cũng chưa hoàn toàn làm chủ công cụ công nghệ, thậm chí có xu hướng lệ thuộc, học đối phó hoặc lợi dụng AI để gian lận trong bài thi và bài tập.

Để vượt qua những rào cản đó, theo ThS. Hường, cần có một lộ trình chuyển đổi đồng bộ cả về chính sách, đầu tư và đào tạo. Trước hết, cơ quan quản lý cần ban hành quy định cụ thể về tích hợp AI trong giáo dục nghề nghiệp, bao gồm chuẩn đầu ra về năng lực số cho người học, cơ chế bảo mật thông tin và quy tắc đạo đức trong sử dụng công nghệ. Bên cạnh đó, cần có chương trình đầu tư trọng điểm cho các trường nghề, hỗ trợ họ nâng cấp hạ tầng kỹ thuật như máy chủ, phần mềm mô phỏng và đường truyền tốc độ cao.

Về mặt đào tạo, các cơ sở giáo dục cần chủ động tổ chức lớp bồi dưỡng năng lực số cho giảng viên, hướng dẫn họ cách sử dụng AI không chỉ như một công cụ kỹ thuật, mà là phương tiện sư phạm giúp nâng cao chất lượng giảng dạy. Thay vì đặt công nghệ vào trung tâm, giảng viên cần học cách sử dụng AI để làm rõ hơn vai trò của người dạy trong vai trò người hướng dẫn, người khơi gợi và người đồng hành.

Với người học, việc rèn luyện ý thức sử dụng AI một cách trung thực, có trách nhiệm và biết cách làm chủ công cụ cũng cần được đưa vào chương trình học chính thức, thay vì chỉ dừng lại ở các buổi hướng dẫn đơn lẻ.

Trong tương lai gần, khi AI đã được triển khai rộng rãi tại các cơ sở đào tạo nghề ở TP.HCM, người học không chỉ được trang bị kỹ năng nghề, mà còn được chuẩn bị để bước vào môi trường lao động số hóa với sự tự tin và linh hoạt. Quan trọng hơn cả, họ có thể trở thành những người kiến tạo tương lai, không chỉ bằng tay nghề mà còn bằng tư duy công nghệ và đạo đức nghề nghiệp – những giá trị mà bất kỳ nền giáo dục hiện đại nào cũng hướng đến.

Thương Nguyên