Báo Thanh Niên Một hiện tượng truyền thông đặc biệt trong lịch sử dân tộc

Báo Thanh Niên do nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc sáng lập ngày 21-6-1925 đã mở đường cho sự ra đời của khoảng 100 tờ báo cách mạng khác từ năm 1926 tới trước Cách mạng tháng Tám 1945. Sự xuất hiện của báo chí cách mạng đã làm cho nền báo chí ở Việt Nam thời Pháp thuộc xuất hiện sự phân tầng: Báo chí công khai và báo chí bí mật với những khác biệt rất lớn về nội dung, hình thức, phương pháp ấn loát, phát hành…

Ngày 12-6, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM) tổ chức tọa đàm khoa học chủ đề “100 năm ngày ra đời báo Thanh Niên – Tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam” (21-6-1925/ 21-6-2025).

Một hiện tượng truyền thông đặc biệt trong lịch sử dân tộc

Tại tọa đàm, các nhà nghiên cứu, nhà báo và học viên, sinh viên đã trình bày những nghiên cứu về Báo Thanh Niên cùng những tờ báo, nhà báo cách mạng của Việt Nam. Đồng thời, ôn lại các đặc điểm của Báo Thanh Niên, khẳng định vai trò tiên phong cùng những đóng góp của Báo Thanh Niên và báo chí cách mạng nói chung trong tiến trình phát triển của lịch sử báo chí, ngôn ngữ, phong trào cách mạng Việt Nam. Các ý kiến cũng chỉ ra những yếu tố mà báo chí hiện đại có thể kế thừa từ Báo Thanh Niên…

Trình bày tham luận về “Báo Thanh Niên, tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam”, ThS. Đoàn Hữu Hoàng Khuyên (Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn) nêu lại những dấu mốc lịch sử, trước khi Thanh Niên ra đời vào ngày 21-6-1925, báo chí Việt Nam đã hình thành được 60 năm. Trong tình thế người Pháp kiểm soát nghiêm ngặt các hoạt động báo chí thì báo chí cách mạng không thể ra đời trong nước mà phải ở ngoài biên giới rồi tìm cách đưa về nước. Nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc bằng kinh nghiệm làm báo xuyên suốt từ năm 1919-1925, trong khi huấn luyện thanh niên yêu nước trong Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Quảng Châu (Trung Quốc) đã cho ra đời tờ tuần báo Thanh Niên.

Tờ báo xuất bản mỗi tuần một kỳ, thường ra 4 trang nhưng có khi chỉ có 2 trang hoặc lên đến 5 trang. Khổ báo không đều nhau nhưng thường là 18cm x 24cm. Trang báo chia làm hai cột, đăng tải các bài nghị luận, tin tức, vấn đáp, khẩu hiệu, minh họa… Các bài viết trên Báo Thanh Niên thường ngắn gọn từ 300-500 chữ, đi thẳng vào vấn đề, có tính thuyết phục cao. Tờ báo lên án chính sách khai thác thuộc địa, nô dịch dân tộc Việt Nam của người Pháp; kêu gọi người Việt Nam yêu nước làm cách mạng theo đường lối vô sản, tuyên truyền chủ nghĩa Mác – Lênin; phổ biến phương pháp, cách thức tập hợp và tổ chức lực lượng… Báo Thanh Niên không chỉ là phương tiện thông tin mà còn là công cụ giác ngộ chính trị cho thanh niên và quần chúng yêu nước ở Việt Nam.

Đại biểu trình bày tham luận tại tọa đàm

Báo Thanh Niên ra đời, mở đường cho sự ra đời của khoảng 100 tờ báo cách mạng khác từ năm 1926 tới trước Cách mạng tháng Tám 1945. Sự xuất hiện của báo chí cách mạng đã làm cho nền báo chí ở Việt Nam thời Pháp thuộc xuất hiện sự phân tầng: Báo chí công khai và báo chí bí mật với những khác biệt rất lớn về nội dung, hình thức, phương pháp ấn loát, phát hành… Báo cách mạng xuất hiện cũng phá vỡ thế độc quyền về báo chí mà người Pháp đã cố gắng duy trì trong suốt 60 năm thiết lập nền cai trị ở Việt Nam. Cái mới đã phát sinh trong lòng cái cũ, từ sau Cách mạng tháng Tám 1945, báo chí cách mạng ra hoạt động công khai, trở thành nền báo chí chính thống của nước ta cho tới nay.

ThS. Phan Văn Tú (cùng Khoa Báo chí và Truyền thông của trường) thì đánh giá, việc lan tỏa nội dung của Báo Thanh Niên trong giai đoạn 1925-1930 là một hiện tượng truyền thông đặc biệt trong lịch sử dân tộc. Với các phương tiện thủ công như in ronéo, chép tay, truyền miệng và phân phát kín đáo trong tổ chức, Báo Thanh Niên vẫn đạt được hiệu quả lan truyền lớn trong hoàn cảnh khan hiếm vật chất, kiểm soát gắt gao. Thay vì công nghệ, sự “viral” của Báo Thanh Niên đến từ yếu tố con người – những người cách mạng tận tâm, tổ chức chặt chẽ và nội dung dễ ghi nhớ, dễ sao chép.

Nguyễn Ái Quốc: Ngòi bút mở đường

Trong tham luận chủ đề “Nguyễn Ái Quốc – Ngòi bút mở đường”, ông Nguyễn Đăng Huy (Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn) nhận định: “Từ đầu thế kỷ XX, nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc đã sử dụng báo chí như vũ khí đấu tranh. Hàng loạt bài viết bằng tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Nga… của Người xuất hiện trên các tờ báo lớn ở châu Âu không chỉ phơi bày tội ác thực dân mà còn đánh thức ý thức dân tộc bị áp bức, kêu gọi tinh thần phản kháng và đấu tranh vì độc lập”.

Trở lại châu Á, nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc sáng lập Báo Thanh Niên năm 1925. Đây không chỉ là diễn đàn truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin mà còn là ngọn lửa thắp sáng tinh thần yêu nước, khơi dậy ý chí tự lực tự cường của lớp thanh niên Việt Nam. Người đã viết, tổ chức, in ấn, phát hành, biến báo chí thành phương tiện giác ngộ quần chúng và thúc đẩy hành động cách mạng. Di sản báo chí của nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc không chỉ đồ sộ về số lượng với hơn 2.000 bài viết, hàng trăm bút danh, nhiều thứ tiếng mà còn là một nền móng tư tưởng bất di bất dịch cho nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đó là ngòi bút không chỉ viết bằng trí tuệ và kiến thức mà bằng cả trái tim của một người yêu nước, bằng ý chí sắt đá của một chiến sĩ cách mạng và bằng niềm tin không lay chuyển vào sức mạnh nhân dân.

Người không xem báo chí là phương tiện đưa tin đơn thuần. Với nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc, báo chí là vũ khí. Vũ khí để chống áp bức, để thức tỉnh, để khơi dậy sức mạnh của dân tộc. Tư tưởng làm báo của Người là một lời tuyên thệ: Phải chiến đấu đến cùng với bất công, phải trung thực đến tận cùng, phải đặt người dân vào trung tâm của mọi bài viết. Và trên hết, báo chí không được phép tô hồng hiện thực – không che giấu sự thật, không làm đẹp cho dối trá, không im lặng trước khổ đau. 100 năm kể từ ngày tờ Thanh Niên ra đời – tờ báo đầu tiên do chính nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc sáng lập và dẫn dắt, thông điệp ấy vẫn còn nguyên giá trị.

Thục Trân