Bí mật đế chế Nokia

Từ cuối những năm 1990, Tập đoàn Nokia của Phần Lan đã đi tiên phong trong lĩnh vực Internet di động. Trong thời gian từ cuối năm 1998 tới tháng 4/2000, vốn hóa thị trường tăng từ 73 tỷ đôla lên 250 tỷ đôla.

Mức độ phát triển Internet và di động của Phần Lan – đất nước Bắc Âu nhỏ bé này được xếp vào loại cao nhất trên thế giới. Mặc dù Nokia là công ty dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực kinh doanh thiết bị di động và là công ty tiên phong trong Internet di động song điều ngạc nhiên là không có nhiều người biết về công ty phi thường này và thậm chí không biết về các chính sách công cộng đã kích thích và thúc đẩy sự tăng trưởng của Nokia, biến công ty trở thành một trong những đại gia về di động trong những năm 1990.

Nokia đã nổi lên một cách khá đột ngột, trở thành một công ty đầy quyền lực trên toàn cầu trong lĩnh vực truyền thông di động. “Tương lai là người Phần Lan” là tiêu đề loan trên tờ Newsweek vào tháng 6/1999. “Phần Lan là quốc gia mạnh về công nghệ thông tin và truyền thông di động – và có tầm nhìn để kết hợp hai khái niệm này”. Điều ngạc nhiên hết sức là những người Phần Lan bỗng thấy mình đã vượt qua cả Mỹ và Nhật Bản trong thị trường di động. “Điều vĩ đại tiếp theo” không xảy ra ở Thung lũng Silicon mà là ở một nước Bắc Âu xa xôi với chỉ có 5,2 triệu dân mà trong nhiều năm chẳng có được một cuộc điều tra ý kiến nào. Sự dẫn đầu của Nokia trong lĩnh vực Internet di động đã làm cho Thung lũng không dây Phần Lan trở thành huyền thoại trên toàn thế giới. “Chỉ cần nói Nokia” đã thúc giục tạp chí Wired vào đầu thu năm 1999.

Nokia đang chiếm ngôi vị dẫn đầu trong việc phát triển các dịch vụ không dây thế hệ thứ 3 (3G). Trong lĩnh vực viễn thông, di động tế bào sử dụng kỹ thuật tương tự (analog) là thế hệ đầu tiên và các hệ thống mạng kỹ thuật số là thế hệ thứ hai. Thế hệ thứ ba của truyền thông thoại và dữ liệu – sự hội tụ của điện thoại di động và Internet, truy nhập dữ liệu không dây tốc độ cao, các mạng thông minh và mạng máy tính diện rộng – sẽ định hình cách thức chúng ta làm việc, mua sắm, thanh toán, lên lịch hẹn, trông giữ bọn trẻ và thậm chí cả việc sáng tác thơ trong thế kỷ tới. Nokia dường như đã trở thành công ty dẫn đầu trong lĩnh vực công nghiệp từ một vị trí chẳng ai biết đến. Tờ Newsweek đưa trích đoạn về cách mạng di động của Phần Lan với tiêu đề: “Ngủ yên sau 800 năm, thành công đến chỉ sau một đêm”. Dĩ nhiên, lời lẽ thì không sát với thực tế song rõ ràng là nó minh họa được cách nhìn ban đầu về Nokia ở đất Mỹ.

Trong hàng thập kỷ, nhiều người nghĩ rằng Nokia là công ty của Nhật Bản do cách phát âm của cái tên này. Những người Phần Lan không quan tâm đến sự hiểu nhầm này, dĩ nhiên nó vẫn còn khá hơn việc chẳng ai biết đến ngay cả cái tên công ty. Sau cùng, Nokia cũng phải chịu những thách thức tương tự như ở Nhật Bản, và các nhà lãnh đạo công ty đã nghiên cứu những bài học từ mô hình thâm nhập thị trường của Nhật Bản từ những năm 1960 và 1970. Tuy nhiên, thực tế là Nokia mới chỉ có quyền lực mang tính toàn cầu gần đây cho dù công ty đã tồn tại từ 140 năm nay.

Suốt thế kỷ XIX, cái tên Nokia chỉ đơn giản là một nhà máy xay và con sông cách Tampere – một thành phố công nghiệp chính của Phần Lan – chưa tới 10 dặm. Đầu thế kỷ XX, tên của công ty đi đôi với cao su, cáp và năng lượng điện. Trong nửa thế kỷ sau, nền công nghiệp Phần Lan tăng trưởng với sản phẩm ủng cao su, giấy vệ sinh và lốp mùa đông Hakkapeliitta của Nokia. Điện thoại di động chỉ gắn vào cái tên này từ cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, thời kỳ rất bất ổn của Phần Lan, trùng với sự mờ nhạt của Chiến tranh lạnh và sự sụp đổ Thương mại Xô Viết, giai đoạn suy thoái trầm trọng và sự quay trở lại của một số quốc gia. Người Phần Lan coi Nokia là công ty phải chịu sự thử nghiệm của thời gian và khác với hầu hết những công ty Phần Lan khác, Nokia phải có khả năng thay đổi và nắm được tương lai.

Tuy nhiên, đối với phần còn lại của thế giới, Nokia và Phần Lan vẫn rất thần bí. Trong hàng thập kỷ, Phần Lan vẫn là điều bí ẩn, ngay cả với đa số người châu Âu. Đất nước này nằm ở châu Âu song trong nhiều thập kỷ nó không thuộc về châu Âu. Về mặt địa lý, nó nằm ở rìa phía bắc châu Âu và chịu khí hậu lạnh. Trước đây, Phần Lan thường bị bỏ ra ngoài bản đồ châu Âu. Quốc gia này được coi là một nước Bắc Âu song nó không thuộc bán đảo Xcăng-đi-na-vi-a. Khác với ngôn ngữ Thuỵ Điển, Na Uy và Đan Mạch có nhiều điểm tương đồng về cấu trúc, cấu trúc ngôn ngữ Phần Lan và một số tiếng địa phương của nó lại khác biệt. Lịch sử địa chính trị của Phần Lan làm cho người dân nước này mở cửa với thế giới nhiều hơn so với người Nga song lại ít hơn so với người Đan Mạch. Khác với người Nga, người Phần Lan không ôm trọn tư tưởng độc tài mà họ đặt niềm tin vào các lý tưởng chủ nghĩa quân bình. Giống như người Đức, người Phần Lan có xu hướng coi trọng danh hiệu chính thức và chủ quyền, song những người anh hùng quốc gia thường là người theo chủ nghĩa dân tuý hay chủ nghĩa cá nhân. Những đặc tính này cũng được phản ánh trong tổ chức của Nokia. Tạp chí Fortune đã gọi Nokia một cách khá chính xác là: “công ty lớn mà ít phân cấp nhất trên thế giới”. Sau nhiều thế kỷ lệ thuộc vào cách thức cai trị của Thuỵ Điển và Nga, người Phần Lan đã coi trọng chủ nghĩa quân bình và tự do, và Nokia cũng vậy.

Trong năm 1998, số lượng thuê bao sử dụng dịch vụ điện thoại di động ở Phần Lan tăng lên một cách ngoạn mục, vượt qua số lượng thuê bao điện thoại cố định. Thực tế, Risto Linturi, cựu nghiên cứu viên về lý thuyết của Tập đoàn điện thoại Helsinki đã không còn coi thiết bị đầu cuối di động chỉ là chiếc điện thoại tế bào nữa. Trong tương lai, viễn thông truyền thống sẽ chỉ là một trong nhiều chức năng của tổ hợp cầm tay. Và nhân đây, tại sao tổ hợp cầm tay chỉ là tổ hợp để cầm tay thôi nhỉ? Linturi nói rằng: “Điện thoại tế bào sẽ trở thành thiết bị đầu cuối đa mục đích. Điện thoại sẽ phát triển thành tâm điểm của tất cả các loại dịch vụ truyền thông. Đây là thông điệp mà hiện nay Nokia đang dần dần bắt đầu nhấn mạnh, song thực ra họ đã hiểu rõ vấn đề này từ rất lâu rồi”.

Vào năm 2000, chính chức năng cơ bản của tổ hợp cầm tay đã thay đổi nhanh chóng. Dĩ nhiên, nó vẫn có nhiệm vụ cung cấp dịch vụ điện thoại truyền thống song sự bùng nổ về dữ liệu đã chuyển dịch các dịch vụ viễn thông truyền thống sang cuộc cách mạng truyền thông di động, ngay cả trước khi có cạnh tranh công nghệ thế hệ thứ 3. Lấy ví dụ, dịch vụ gửi tin nhắn (SMS) là đặc tính nhắn tin kiểu văn bản của điện thoại tế bào số GSM (Hệ thống truyền thông di động toàn cầu) được sử dụng khắp châu Âu. Dù có những khả năng giới hạn, SMS vẫn là một lĩnh vực kinh doanh đầy ấn tượng và là hiện tượng xã hội ở châu Âu, đặc biệt ở Phần Lan nơi giới trẻ nhanh chóng sử dụng dịch vụ này. Sonera, tiền thân của Telecom Finland và đối thủ cạnh tranh Radiolinja đã cung cấp dịch vụ nhắn tin nhóm để tin nhắn được gửi tới nhiều người sử dụng, kiểu như một loại phòng chat di động. Qua thiết bị Zed của Sonera, “cổng vào di động” của nhà khai thác, người sử dụng có thể truy nhập vào các trang Web cá nhân và cấu hình cho dịch vụ qua điện thoại. Những dịch vụ này bao gồm thông tin chi tiết, danh sách nhắn tin nhóm, các kiểu chuông cá nhân và các kiểu bưu thiếp với phong cách riêng có thể gửi tới điện thoại cá nhân hoặc tới điện thoại của bè bạn.

Vào năm 1999, Sonera cộng tác với Nokia để phát triển giao thức ứng dụng không dây (WAP) đầu tiên – dựa trên dịch vụ gửi ảnh qua môi trường không dây. Hai công ty này cùng phát triển việc truyền và nhận hình ảnh số với điện thoại WAP. Ngoài ra, Sonera còn đưa ra các dịch vụ theo yêu cầu hoặc thực hiện mua bán qua điện thoại di động. Ví dụ, đồ uống nhẹ, một đoạn nhạc hoặc là dịch vụ rửa xe có thể được mua bán, yêu cầu từ máy bán hàng thông qua việc sử dụng điện thoại di động và chi phí sẽ được tính vào hóa đơn của điện thoại di động. Trong khi đó ngân hàng Phần Lan – Thuỵ Điển là Merita-Nordbanken trở thành một trong những ngân hàng đầu tiên làm việc với Sonera để khám phá ra những cơ hội kinh doanh tài chính mới sản sinh từ Internet di động.

Sử dụng thiết bị tổ hợp cầm tay với nhiều mục đích, sự tăng trưởng ngoạn mục của SMS, phòng chat di động và cổng vào di động, thương mại di động và mua bán bằng di động, ngân hàng di động, WAP và những ứng dụng dựa trên WAP, những cải tiến ngoạn mục khác giờ đây đã là điều có ý nghĩa trên toàn thế giới. Hầu hết, có thể nói là tất cả, đều có khả năng tập trung Nokia. Cái mà người Phần Lan nắm được đầu tiên vào cuối những năm 1990 sau đó cũng đã thâm nhập các thị trường khác. Cùng với các nước Bắc Âu khác, Phần Lan được biết đến về kinh doanh di động nhiều hơn so với các đại gia công nghiệp truyền thống ở Mỹ hay Nhật Bản.

Dù thống trị trong lĩnh vực máy tính, viễn thông và gần đây là Internet, song nước Mỹ vẫn không phải là quốc gia đi đầu trong kinh doanh di động. Mặc dù các công nghệ không dây thường được phát triển và thương mại hóa đầu tiên ở đất Mỹ song đà của thị trường này đã chuyển sang đất nước khác từ những năm 1980. Năm 2000, có 4 khu vực chủ yếu trong công nghiệp di động: Tây Âu, Nhật Bản, Mỹ và Trung Quốc.

VNE