Bốn lưu ý để đạt điểm cao phần đọc hiểu

Muốn có bài làm đạt điểm cao trong câu đọc hiểu môn ngữ văn, các em học sinh cần lưu ý thêm 4 điểm sau đây:

Khi làm bài thi môn ngữ văn, học sinh phải biết chăm chút cho câu trả lời (ảnh minh họa). Ảnh: N.Hùng

Nắm vững các yêu cầu của đề

Phần đọc hiểu sẽ cho một văn bản và 4 câu hỏi theo các mức lượng giá: Nhận biết, nhận biết/thông hiểu, thông hiểu và vận dụng (thấp). Thang điểm tương ứng thường là: 0,5 – 0,5 – 1 – 1 điểm.

Ở câu nhận biết, đề thường hỏi: Tìm/chỉ ra/xác định văn bản sử dụng phương thức biểu đạt; phong cách ngôn ngữ; phép liên kết; cách trình bày (diễn dịch, quy nạp, song hành, tổng – phân – hợp…); phép tu từ; đề tài; thể thơ… Còn ở câu nhận biết/thông hiểu, đề thường yêu cầu: Xác định chủ đề/câu chủ đề; đặt nhan đề; theo tác giả “…” là gì; chỉ ra từ ngữ, hình ảnh “…” trong văn bản; xác định vấn đề chính của văn bản; để làm rõ “…”, tác giả đã dùng “…” gì… Trong khi đó, ở câu thông hiểu, đề thường cho là: Anh/chị hiểu thế nào về câu/từ ngữ/hình ảnh/khái niệm… trong văn bản; theo anh/chị vì sao tác giả cho rằng “…”; cho biết tác dụng của phép tu từ… Cuối cùng, ở câu vận dụng (thấp), có các dạng: Yêu cầu rút ra ý nghĩa/bài học từ văn bản; yêu cầu đưa ra các giải pháp hoặc liên hệ thực tiễn; bày tỏ tình huống lựa chọn; bày tỏ suy nghĩ/cảm nhận về câu văn/câu thơ trích từ văn bản; anh/chị có đồng ý hay không, vì sao; hoặc viết một đoạn văn theo một yêu cầu về hình thức và giới hạn nhất định…

Cách đọc và phân bổ thời gian làm bài

Đầu tiên, các em đọc kỹ văn bản theo trình tự lần lượt sau: Lượt 1, đọc hết văn bản và các câu hỏi. Sau đó đọc lại lượt 2 trên cơ sở hướng đến việc trả lời các câu hỏi. Có thể lấy bút đánh dấu câu trả lời vào đề, hoặc ghi ra giấy nháp trước khi chính thức trả lời vào giấy làm bài. Chú ý đến các thông tin liên quan đến văn bản như nhan đề, nguồn trích dẫn, tác giả… (thường nằm cuối văn bản). Nhiều khi đây chính là cơ sở mà dựa vào đó cho chúng ta đáp án. Chú ý đến số câu hỏi, các vế trong từng câu hỏi. Các câu hỏi thường sắp xếp từ dễ đến khó, vì vậy các em phải chú ý sự hài hòa về yêu cầu kiến thức đọc hiểu, sự tương quan hợp lý giữa chúng. Để cần thiết có thể sử dụng phương pháp loại suy.

9 yêu cầu trong việc lựa chọn văn bản và cách đặt câu hỏi

Những ngày qua, dư luận trao đổi nhiều về cách ra đề thi môn ngữ văn, trong đó có phần đọc hiểu văn bản. Là những giáo viên dạy ngữ văn, chúng tôi thấy cần phải chia sẻ thêm mấy kinh nghiệm khi ra đề. Theo đó, câu đọc hiểu văn bản được chính thức đưa vào đề thi môn ngữ văn từ năm 2014, thay cho câu hỏi tái hiện kiến thức của đề thi các năm trước đó. Với thang điểm khá lớn, lại gánh thêm một nhiệm vụ là tích hợp với câu nghị luận xã hội ở sau, nên có thể thấy, đây là câu hỏi rất quan trọng của đề thi. Nó cần sự công phu, khéo léo của người trực tiếp ra đề, người duyệt đề ở từng trường, từng địa phương, hay quốc gia trong các kỳ thi cụ thể. Để có một đề đọc hiểu “lý tưởng”, cần chú ý đến các yêu cầu sau đây trong việc lựa chọn văn bản và cách đặt câu hỏi: 1/ Văn bản phải có nội dung mang tính giáo dục… 2/ Phải có tính hợp lý và phong phú về các mặt kiến thức để đánh giá được nhiều kỹ năng đọc hiểu của học sinh… 3/ Vừa sức với đối tượng học sinh, cân xứng với thời gian làm bài. Không ra văn bản quá khó hoặc quá dễ, quá dài hoặc quá ngắn… 4/ Câu hỏi cần có tính gợi mở, hấp dẫn, tạo ra hứng thú cho học sinh khi làm bài, phù hợp tâm lý lứa tuổi… 5/ Phải có sức hấp dẫn về trình bày, chuẩn mực về hình thức tạo lập cũng các phương tiện như dùng từ, đặt câu, dựng đoạn… 6/ Văn bản phải có độ tin cậy về nguồn dẫn; tính gương mẫu về người viết, về đối tượng được bàn đến… 7/ Văn bản nên có tính thời sự, nhưng phải lựa chọn những sự việc có ý nghĩa xã hội, không quá cá biệt, tránh sự việc giật gân, gây ra nhiều tranh cãi tiêu cực… 8/ Các câu hỏi phải xếp đặt từ dễ đến khó, hướng đến những trọng tâm của nội dung văn bản, tránh những câu hỏi có nhiều phương án trả lời, hoặc mơ hồ, hoặc dễ gây ra tranh luận. Tạo thuận lợi trong việc xây dựng đáp án chấm. 9/ Ngoài ra phải chú ý đến tính tích hợp với câu hỏi viết đoạn văn bên dưới. Cho nên cần lựa chọn văn bản có đề tài rộng, có tính gợi mở… Cách định hướng ra đề như trên tác động tốt nhất đến học sinh về nhận thức, tình cảm, thái độ, kỹ năng và hành động.

Có hai loại văn bản thường cho ở đề là văn bản nghệ thuật (thơ, văn xuôi) và văn bản thông tin (báo chí, chính luận…). Tương tự với đó cũng sẽ có những câu hỏi liên quan đến đặc trưng của hai loại văn bản này. Với thời gian làm bài 120 phút, câu đọc hiểu văn bản có thang điểm là 3/10 điểm, nên các em chỉ dành khoảng 20 đến 25 phút cho câu hỏi này. (Câu viết đoạn văn 200 chữ dành khoảng 30 phút, còn lại là thời gian cho câu nghị luận văn học và kiểm tra lại bài làm). Những câu hỏi khó, chưa trả lời được nên tạm dừng lại, để làm sau. Nếu không sẽ chiếm hết thời gian làm bài.

Trả lời đúng vào trọng tâm câu hỏi

Các em không trả lời dài dòng, vòng vo. Phải trả lời đúng vào trọng tâm câu hỏi, đúng vào các “từ khóa” của đáp án chấm. Câu hỏi có một ý trả lời (thường là câu 1, câu 2), nếu có các từ “chính/chủ yếu” thì phải trả lời một phương án. Các câu hỏi xác định (như phép tu từ) phải có hai bước, gồm gọi tên (phép gì) và chỉ ra (ở đâu trong văn bản). Nếu thiếu bước sau sẽ mất nửa số điểm. Nếu câu hỏi có nhiều vế (thường là câu 3 và câu 4) thì không nên viết thành đoạn văn, mà nên trả lời mỗi ý bằng các ý gạch đầu dòng. Các cách hỏi như “theo văn bản/theo tác giả” thì phải bám sát văn bản để trả lời. Cách hỏi “theo anh/chị” là trình bày ý kiến riêng của học sinh. Câu hỏi có yêu cầu “hiểu thế nào” thì phải vận dụng thao tác giải thích, hoặc “trình bày ý kiến anh/chị” thì vận dụng thao tác bình luận. Nếu câu hỏi yêu cầu “đưa thêm giải pháp/ý kiến của bản thân” thì nên đưa càng nhiều ý kiến càng tốt, nhưng không được trùng lặp với các ý có trong văn bản. Câu hỏi yêu cầu nêu tác dụng của phép tu từ nào đó trả lời bằng cách lấy chính tác dụng của phép tu từ đó kết hợp với chi tiết trong ngữ cảnh văn bản.

Chăm chút trong từng câu trả lời

Các em học sinh phải biết chăm chút cho câu trả lời. Chẳng hạn: Về trình bày, câu trả lời có lời dẫn lại câu hỏi, khoảng cách giữa các câu rõ ràng. Các em nên có khoảng cách an toàn giữa các câu trả lời để cần có thể sửa chữa lại, vừa dễ dàng cho giám khảo chấm điểm. Hay như khi trả lời câu hỏi nhận biết (phong cách ngôn ngữ, phương thức biểu đạt, thao tác lập luận…) nên kèm theo lý giải vì sao, đó là cái “mẹo” để kiểm chứng đáp án. Ngoài ra chú ý các mặt như canh lề, dòng, các cách trình bày gạch đầu dòng, trình bày đoạn và cả chữ viết, chính tả.

Trần Ngọc Tuấn