Người viết bài này, trước năm 1975 ở miền Nam, trong chương trình trung học đã từng được học nhiều bộ sách giáo khoa (SGK) cùng lúc. Đến nay, sau ngót 50 năm cả nước duy trì tình trạng chung một bộ SGK, chúng tôi hết sức hồ hởi, vui mừng khi Bộ GD-ĐT tích cực đổi mới giáo dục, triển khai chủ trương một chương trình, nhiều bộ SGK, khép lại một chu trình với những kết quả đáng khích lệ.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 với chủ trương một chương trình, nhiều bộ SGK bắt đầu được thực hiện từ năm học 2020-2021, với việc áp dụng cho lớp 1; lộ trình được thực hiện kiểu cuốn chiếu từ đó cho đến năm học 2024-2025 đã hoàn thành việc áp dụng cho toàn bộ các khối lớp. Các SGK là học liệu để tổ chức dạy và học, tuy khác nhau về ngữ liệu, cách thức thể hiện và phương pháp dạy học đối với từng nội dung, nhưng đều đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình. Do đó, học sinh học các bộ sách khác nhau không bị ảnh hưởng về nội dung kiến thức và yêu cầu cần đạt của chương trình. Trái lại, nguồn học liệu phong phú giúp các trường chủ động và triển khai hiệu quả hơn trong quá trình giảng dạy.
Cơ sở pháp lý
Trên cơ sở Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) đề ra mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, trong đó có yêu cầu đổi mới chương trình, SGK, đến Nghị quyết 88/2014 của Quốc hội và Luật Giáo dục 2019 cùng các văn bản pháp lý khác, chủ trương cho phép biên soạn và sử dụng nhiều bộ SGK cho cùng một chương trình giáo dục phổ thông được xây dựng trên cơ sở đảm bảo một chương trình thống nhất, chuẩn kiến thức quốc gia, các nhà xuất bản được cho ra đời nhiều bộ SGK khác nhau để đáp ứng nhu cầu đa dạng của học sinh và khuyến khích sự sáng tạo trong giảng dạy của giáo viên. Các văn bản pháp lý về đổi mới chương trình, SGK đã xác định rõ quan điểm và định hướng cho việc thực hiện một chương trình nhiều bộ SGK, tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai.
Việc thực hiện một chương trình, nhiều bộ SGK là một bước tiến lớn trong giáo dục, nhằm đa dạng hóa nguồn tài liệu học tập, tạo điều kiện cho giáo viên – học sinh có nhiều lựa chọn phù hợp với điều kiện thực tế và phương pháp giảng dạy.
Phản ứng trái chiều
Tuy nhiên, gần đây nảy sinh nhiều ý kiến phản hồi về việc triển khai một chương trình, nhiều bộ SGK, cá biệt có ý kiến đề nghị trở lại “chung một bộ SGK cho cả nước”. Nguyên nhân của những ý kiến chưa đồng thuận trên không nằm ở chủ trương nhiều bộ SGK, mà xuất phát từ cách triển khai chưa hoàn toàn minh bạch và thiếu đồng bộ. Đặc biệt, mặc dù đã được thông tin, giải thích rõ ràng nhưng tâm lý nhiều học sinh và phụ huynh vẫn lo lắng về khả năng xảy ra thiếu công bằng trong các kỳ thi đối với học sinh học các bộ SGK khác nhau. Chính những khúc mắc này dẫn đến suy nghĩ muốn quay lại “một bộ sách duy nhất” – điều không còn phù hợp với mục tiêu đổi mới và hội nhập, vì duy trì một bộ SGK duy nhất có thể tạo sự thống nhất hình thức nhưng đi kèm nhiều hệ lụy: dễ dẫn đến độc quyền, triệt tiêu động lực cải tiến và sáng tạo trong biên soạn sách. Một bộ sách không thể đáp ứng nhu cầu đa dạng về văn hóa, xã hội và điều kiện học tập của học sinh từ miền núi, vùng sâu đến đô thị; giữ chung một bộ sách “Nhà nước” là tiếp tục lãng phí ngân sách quốc gia, phá vỡ chủ trương xã hội hóa SGK. Quan trọng nhất, quay lại mô hình cũ là duy trì thực trạng mọi học sinh đều học theo một khuôn mẫu cứng nhắc, thiếu linh hoạt, là giữ nguyên cơ chế truyền thụ kiến thức đơn thuần, chưa hình thành cho học sinh kỹ năng tư duy phản biện, tự học và sáng tạo, khó lòng phát triển giáo dục hiện đại.
Một số giải pháp
Để kiên định thực hiện một chương trình, nhiều bộ SGK, không bị chệch hướng, không quay về cơ chế một bộ SGK duy nhất, các cấp cần mạnh mẽ thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để chủ trương nhiều bộ SGK vận hành minh bạch, công bằng và hiệu quả. Trước hết là phải đảm bảo chất lượng SGK về nội dung, hình thức lẫn chất liệu, giữ sự ổn định giá sách cần thiết, đồng thời tăng cường công tác kiểm định đánh giá chất lượng SGK đúng tiêu chí, chặt chẽ, khách quan trước khi đưa vào sử dụng; cần sắp xếp bố cục chương, bài của các bộ SGK thực sự đồng bộ, nhất quán hơn, trên một khung chương trình chung của Bộ GD-ĐT. Đa dạng hóa nguồn lực biên soạn sách, khuyến khích các tổ chức, cá nhân có năng lực tham gia biên soạn SGK, tạo sự cạnh tranh lành mạnh để nâng cao chất lượng sách. Chú trọng công tác quản lý, giám sát chặt chẽ việc biên soạn, phát hành SGK, có cơ chế thanh tra, giám sát chặt chẽ quá trình lựa chọn, sử dụng SGK tại các cơ sở giáo dục, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Giao quyền chọn SGK và chịu trách nhiệm về kết quả giảng dạy cho giáo viên trực tiếp đứng lớp phối hợp với phụ huynh, học sinh, không bị áp lực từ bên ngoài, sẽ sâu sát, phù hợp hơn thành lập hội đồng chọn SGK cấp tỉnh/thành. Cần tăng cường công tác truyền thông hiệu quả để nâng cao nhận thức của xã hội về chủ trương một chương trình, nhiều bộ SGK, tạo sự đồng thuận cao trong quá trình thực hiện. Chỉ ra lợi ích của học sinh khi dùng nhiều SGK, thay đổi nhận thức – tư duy cũ của một bộ phận phụ huynh quen tâm lý “một bộ sách dùng cho cả anh, em để tiết kiệm” trở thành rào cản đổi mới. Khi phụ huynh được quán triệt, đả thông tư tưởng, họ sẽ đồng thuận, ủng hộ và trở thành lực lượng bảo vệ, tuyên truyền cho mô hình nhiều SGK. Cuối cùng, cần đảm bảo công bằng trong thi cử, ra đề thi và kiểm tra dựa trên chuẩn chương trình, không ưu ái riêng một bộ SGK nào.
Cần kiên định mục tiêu đổi mới
Có thể khẳng định, sự đa dạng các bộ SGK không chỉ là sự phong phú về hình thức mà còn là sự khác biệt về tư duy sư phạm và cách thức triển khai chương trình. Đây chính là một lợi thế cho giáo viên – học sinh trong dạy và học sáng tạo. Kiên định chủ trương một chương trình, nhiều bộ SGK là quyết tâm chính trị, là một chiến lược đột phá, giúp nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, giúp phá vỡ thế độc quyền, tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích sự sáng tạo trong biên soạn và sử dụng SGK; đồng thời đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của học sinh, thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo trong giáo dục. Tuy nhiên, để đảm bảo tính hiệu quả và tránh tiêu cực, cơ sở pháp lý cần được củng cố vững chắc, cùng với sự chung tay, góp sức của toàn xã hội thực hiện đồng bộ các giải pháp cụ thể. Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng thành công mô hình một chương trình, nhiều bộ SGK như Mỹ, Anh, Úc, Trung Quốc, Thái Lan, Nhật Bản… Đây là xu hướng tất yếu của nền giáo dục hiện đại trên thế giới, nên áp dụng mô hình này là đường hướng đúng đắn trong lộ trình đổi mới giáo dục nước nhà – mà chủ trương chuyển đổi sang mô hình một chương trình, nhiều bộ SGK đã thể hiện quyết tâm hội nhập vào nền giáo dục hiện đại toàn cầu.
Một chương trình giáo dục thống nhất, với nhiều bộ SGK đạt chuẩn, được giám sát chặt chẽ và minh bạch, là sự lựa chọn chiến lược – không phải thử nghiệm tạm thời – là con đường Việt Nam đã chọn và phải kiên định theo đuổi. Chỉ khi đó, cải cách giáo dục mới không mang tính hình thức, mà trở thành động lực thực sự để nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và nâng tầm đất nước trong kỷ nguyên hội nhập.
Đỗ Thành Dương
Bình luận (0)