Cần quy chế mới cho giải thưởng sách quốc gia?

Băn khoăn qua nhiều năm

Giải thưởng sách quốc gia năm nay vừa kết thúc, nhưng những băn khoăn của nhiều người yêu mến sách dịch vẫn còn đó. Ông Hoàng Phong Hà, Phó chủ tịch Hội Xuất bản VN, đánh giá năm nay số lượng sách dịch giảm so với những năm trước. Điều này được cho là do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Tuy nhiên, ngay cả khi sách dịch có số lượng tăng, mảng sách này vẫn chưa có một hạng mục giải thưởng riêng. Trong khi đó, số lượng sách dịch không hề nhỏ trên mọi mặt trận, từ sách thiếu nhi đến sách khoa học hay văn học nghệ thuật.

Dế mèn phiêu lưu ký có nhiều bản khác nhau, với những minh họa khác nhau. Ảnh: NXB Kim Đồng

“Sách dịch cũng cho thấy việc tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Bản thân việc chuyển ngữ này cũng là một sự sáng tạo, với sách chuyên ngành còn đòi hỏi thêm cả chuyên môn sâu. Vì thế, nếu không có một hạng mục riêng cho các tác phẩm dịch thì rất dở, nó không tôn vinh được dịch giả”, một nhà nghiên cứu văn học cho biết.

Một băn khoăn khác đã được nêu lên ngay tại buổi họp báo Giải thưởng Sách quốc gia mới đây. Đó là việc các tác phẩm tái bản được trao giải và bản đầu tiên đã được xuất bản hàng chục năm. Chẳng hạn, cuốn Văn minh vật chất của người Việt (tác giả Phan Cẩm Thượng) được xuất bản lần đầu năm 2011, năm nay nhận giải B hạng mục sách Khoa học xã hội; Cô bé nhìn mưa (tác giả Đặng Thị Hạnh) xuất bản lần đầu năm 2008 nhận giải B hạng mục Văn học nghệ thuật. Ban tổ chức cho biết tuổi của các cuốn sách không nằm trong quy định của giải. Chính vì thế, những tác phẩm trên vẫn đứng cùng những tác phẩm “trẻ măng” mới xuất bản như Trống đồng Kính Hoa – Bảo vật quốc gia VN (tác giả GS-TS Trịnh Sinh, KS Nguyễn Văn Kính) hay Lịch sử đồng tiền VN (tập thể tác giả, chỉ đạo biên soạn TS Đào Minh Tú)…

Về điều này, ông Hoàng Phong Hà cho biết tuổi của các cuốn sách không nằm trong quy định của giải. Chính vì thế, các cuốn sách tái bản vẫn có thể dự giải như thường. Điều này khiến công chúng thắc mắc, nếu tiếp tục như vậy liệu có công bằng với những cuốn sách mới? Các tác phẩm kinh điển liệu có thể cứ được giải hết năm này đến năm khác hay không nếu cứ tái bản lại dự giải thưởng.

Sách dịch Nguồn gốc các loài được giải C Giải thưởng sách quốc gia năm nay. Ảnh: BTC cung cấp

Càng chi tiết càng thúc đẩy

Việc những cuốn sách khi tái bản lại có thay đổi tốt hơn về nội dung hay mang cá tính thẩm mỹ khác là hoàn toàn có thể. Về mặt nội dung, các cuốn sách có thể có những thay đổi như: sửa lại những chỗ sai, có thêm bộ chú giải kỹ lưỡng hơn, hoặc cập nhật thêm các thông tin mới. Những thay đổi này nên được coi là một tiêu chí để tác phẩm tái bản được dự giải thưởng Sách quốc gia.

Cũng về sách tái bản thay đổi hình thức, NXB Kim Đồng từng in Dế mèn phiêu lưu ký nhiều lần với những hình ảnh khác nhau. Mới đây, họa sĩ Tạ Huy Long đã vẽ minh họa cho tác phẩm này với những tông màu xanh mát, nhưng họa sĩ Đậu Đậu lại có những bức vẽ với tông màu tím hoa oải hương. Hai phiên bản sách này ra mắt rất gần nhau và NXB Kim Đồng đã cho độc giả nhiều cơ hội lựa chọn hơn. Với những bản sách khác nhau cùng phần nội dung chữ như vậy, việc tôn vinh họa sĩ là điều rất nên làm.

Một tác phẩm khác cũng được ông Hoàng Phong Hà nhắc tới trong giải thưởng sách năm nay là cuốn Văn minh vật chất của người Việt. Theo đó, cuốn sách này có cả ngàn hình minh họa, do chính tác giả là ông Phan Cẩm Thượng thực hiện. Với trường hợp này, bản thân sự sinh động và đa dạng của các hình minh họa là rất đáng được vinh danh.

Còn nhớ giải thưởng sách trước đây của Hội Xuất bản VN cũng chia thành các hạng mục Sách hay và Sách đẹp. Khi giải thưởng này có quy chế mới, việc chia như vậy không còn nữa. Theo Hội Xuất bản VN, các tác phẩm sẽ được xét đồng thời cả về hay và đẹp. Nhưng có thể thấy việc gộp vào như vậy không cho thấy sự tiến bộ của từng bộ phận trong quá trình dài hình thành một cuốn sách. Trong khi công chúng ngày càng tinh tế hơn cũng như có nhiều đòi hỏi hơn với việc thiết kế minh họa. Vì thế, thay đổi thể lệ giải thưởng sách theo hướng này cũng giúp nâng cao chất lượng giải thưởng.

Trong giải thưởng năm nay có cuốn Nguồn gốc các loài (tác giả Charles Darwin, Trần Bá Tín dịch, Bùi Văn Nam Sơn giới thiệu) đoạt giải C. Cuốn sách nằm trong Tủ sách tinh hoa của NXB Tri thức. Điều này gợi đến giải thưởng cho những đơn vị xuất bản tổ chức được những tủ sách tốt. Chẳng hạn, NXB Trẻ có tủ sách Hà Nội giới thiệu được nhiều về tinh hoa văn hóa Hà Nội; NXB Phụ nữ có tủ sách về giới… Điều này cho thấy sự đeo đuổi đề tài của các đơn vị làm sách trong nhiều năm, hoặc cả chục năm. Giải thưởng sách quốc gia rất nên có thêm một hạng mục như vậy cho những tủ sách tốt.