Cần thay đổi cách thức đánh giá giáo dục

Trong bài viết này chúng tôi không đề cập tới tất cả những bất cập đó, mà chỉ xin trao đổi về vấn đề thi cử hiện nay. Một vấn đề thường xuyên thu hút sự quan tâm của xã hội, nhất là thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH – CĐ.

Hiện nay việc đánh giá kết quả GD ở mọi ngành, mọi cấp đều chỉ nhìn vào kết quả thi cử. Đó là sự đánh giá rất phiến diện, đi ngược lại mục tiêu GD của nhà trường là đào tạo con người phát triển toàn diện. Thêm vào đó, việc tuyển dụng ở các cơ quan, xí nghiệp… cũng rất coi trọng bằng cấp. Vì vậy nạn điểm giả, bằng giả trở thành vấn nạn trong GD. Tư tưởng học để thi là mục tiêu cứu cánh của người dạy, người học và người quản lý GD. Vậy những tác hại, thiếu sót của nền GD “ứng thí” của nước ta hiện nay là gì?

Trước hết nó tạo ra mục đích, động cơ học tập, rèn luyện sai lệch ở giáo viên, học sinh. Sau nữa chính nội dung kiểm tra, thi cử trong GD hiện nay cũng sai lệch, đi chệch mục tiêu GD của thời đại ngày nay là đào tạo con người có khả năng giải quyết vấn đề gì của thực tiễn cuộc sống đòi hỏi. Nghĩa là học để hành, để đem kiến thức đã học vận dụng vào việc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống đặt ra (hướng ngoại); chứ không phải học để “biết” như nội dung thi cử ở nhà trường hiện nay chỉ nhằm vào việc kiểm tra sự thông hiểu, nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo đã học (hướng nội). Mặt khác, thi diễn ra trong một thời gian ngắn, chỉ kiểm tra được một lượng kiến thức, kỹ năng tối thiểu. Nó không tránh khỏi sự ngẫu nhiên, gian lận. Nghĩa là dựa vào kết quả thi mà đánh giá là sự đánh giá vô cùng phiến diện và chưa đảm bảo khách quan. Hơn nữa, việc dùng kết quả thi cử để đánh giá, công nhận hay xét tuyển sẽ tạo ra áp lực tâm lý hết sức nặng nề đối với thí sinh. Bởi đó là cuộc sát hạch sinh tử nên người ta sẵn sàng làm bất cứ điều gì để đạt mục đích. Nguyện vọng đó sẽ tạo ra mảnh đất màu mỡ cho những kẻ cơ hội, trục lợi dễ bề hối lộ, làm mất đi tính khách quan, công bằng của thi cử.

Đối với các kỳ thi tốt nghiệp THPT và ĐH-CĐ, do tính chất sinh tử của nó nên đã tạo ra cơn “địa chấn” cho toàn xã hội. Ngoài hơn 1 triệu học sinh thi tốt nghiệp THPT, và khoảng 1,5 triệu học sinh dự 3 đợt thi ĐH, CĐ thì còn khoảng 3 triệu người tham gia làm thi (coi, chấm, quản lý thi) và phục vụ thi (công an, y tế, cảnh sát, giao thông, dịch vụ, thanh niên tình nguyện hỗ trợ mùa thi, phụ huynh học sinh…). Từng ấy người phục vụ hai kỳ thi trên bảy ngày thì tốn hàng chục triệu ngày công, tiêu tốn biết bao tiền của Nhà nước và nhân dân. Ngoài ra còn những rủi ro tai nạn trên đường đi thi, gây ách tắc giao thông…

Phân tích sơ sơ vậy đã thấy thi cử trong GD ở nước ta quả thật nặng nề, tốn kém vô cùng mà hiệu quả không được như mong đợi! Vậy, nếu bỏ thi thì có cách nào để đánh giá kết quả, trình độ GD một cách toàn diện, khách quan, công bằng và đỡ tốn kém? Chúng ta đã biết: GD là hoạt động mang bản chất xã hội rộng rãi và sâu sắc nhất trong số các hoạt động cơ bản của con người. Quá trình phát triển nhân cách của mỗi người là quá trình xã hội hóa bản thân họ. Nội dung, tính chất của các thành tố tham gia vào quá trình GD mang tính xã hội càng rộng, càng sâu thì hiệu quả GD càng nhanh, càng toàn diện, bền vững. Marx đã viết: “Bản chất con người không phải là cái gì trừu tượng vốn có của mỗi cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội”. (K.Marx – Luận cương về Feuerbach). Trên quan điểm biện chứng ấy, nhìn vào nền GD nước ta hiện nay ta thấy: các yếu tố như mục đích, nội dung, người dạy, người học, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học và GD đã được đổi mới, xã hội hóa khá nhiều. Duy khâu đánh giá kết quả GD, dạy học vẫn còn dùng hình thức đánh giá nguyên thủy là thi cử, chưa được đổi mới, xã hội hóa. Nó như lãnh địa riêng, độc quyền của thầy cô giáo và ngành GD; khác nào vừa đá bóng, vừa thổi còi, con hát mẹ khen hay.

(Còn tiếp)

Vũ Duy Yên