Chương trình giảng dạy cần phù hợp với lứa tuổi

Ở đây với tư cách là một người nhiều năm đứng lớp, tôi chỉ xin nêu lên một ý kiến nhỏ thuộc vấn đề chương trình và sách giáo khoa (SGK).

1. Chương trình và theo đó là SGK cần thấm nhuần một triết lý giáo dục xuyên suốt, thể hiện từ khâu đầu tiên là cấu tạo chương trình đến các khâu tiếp theo như xác định mục tiêu của môn học, biên soạn SGK, biên soạn các bài giảng. Cho đến nay, hình như việc xác định một triết lý giáo dục như vậy ở nước ta còn đang được tranh cãi; mà đã vậy thì nói gì đến việc đạt được sự đồng thuận và quán triệt nó trong việc biên soạn chương trình và SGK. Đó là một thách thức rất lớn đối với nhà quản lý và những nguời trực tiếp thực hiện.

2. Cần đảm bảo được tính thống nhất và mục tiêu xuyên suốt của toàn bộ chương trình phổ thông cũng như từng môn học qua tất cả các cấp. Từ việc quan sát trẻ học ở nhà cũng như trực tiếp giảng dạy ở THCS và THPT, tôi nhận thấy hình như một số môn như môn văn chẳng hạn, chưa có tính liên tục trong mục tiêu và nội dung của SGK từ lớp 1 đến lớp 12. Cần có một quan niệm thống nhất và xuyên suốt về yêu cầu cung cấp tri thức, phát triển năng lực tư duy và bồi dưỡng tình cảm cho HS qua từng môn học, đi từng bước từ cấp học này sang cấp học khác, đảm bảo tính nhất quán của chương trình phổ thông cũng như đòi hỏi đối với HS đạt được trình độ giáo dục phổ thông nói chung và yêu cầu đối với một môn học nào đó nói riêng. Theo tôi được biết, hiện nay việc biên soạn chương trình và SGK của từng cấp học được tiến hành độc lập, chưa có sự tổ chức chỉ đạo và thẩm định chuyên môn thống nhất, đồng bộ. Đây là một trở ngại cho việc đạt được tính nhất quán, xuyên suốt của chương trình và mục tiêu môn học ở phổ thông.

3. Về vấn đề chương trình, SGK và tâm lý, lứa tuổi. Hiện nay dư luận xã hội và phụ huynh đang kêu ca rất nhiều về chuyện quá tải. Bộ GD-ĐT cũng đã có chủ trương cắt bớt chương trình, nội dung giảng dạy nhằm giảm tải. Tuy nhiên việc cắt bớt tiết, bỏ bớt bài chỉ là một biện pháp, càng không phải là giải pháp cơ bản. Vấn đề quá tải, học nặng phụ thuộc vào nhiều khâu, kể cả cách dạy của giáo viên và cách thi cử. Với một thầy giáo giỏi, biết cách dạy, hiểu rõ trình độ và tâm lý của HS với cách thi cử không quá cứng nhắc và mang nhiều áp lực như hiện nay, dù chương trình và SGK có nặng thì vấn đề quá tải cũng sẽ được hóa giải một phần. Tuy nhiên trong điều kiện hiện nay, khi mà đa số các thầy cô giáo chưa đủ bản lĩnh chuyên môn để “cưỡng lại” SGK, để có thể lọc ra chỉ những điều quan trọng nhất truyền thụ cho HS trong hơn nửa giờ trên lớp, khi mà những quy định về nội dung giảng dạy còn mang tính chất pháp lệnh, và kéo theo đó là áp lực về điểm số, thành tích, thì việc giảm tải phụ thuộc rất nhiều vào tính chất của bản thân nội dung chương trình và SGK.

4. Việc giảm tải này, như tôi vừa trình bày ở trên, gắn liền một phần với việc cắt giảm về lượng đối với số tiết, số bài, nhưng cái chính có lẽ vẫn là làm sao cho kiến thức được thể hiện trong chương trình và SGK phù hợp với tâm lý, lứa tuổi của HS, đặc biệt là các môn nhân văn và xã hội. Về phương diện này, chương trình và SGK hiện hành vẫn còn nhiều vấn đề cần phải trao đổi.

Xin nêu một vài ví dụ. Trong SGK tiếng Việt lớp 4 có giảng bài thơ Khúc hát ru những em bé trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm. Đây là bài thơ hay, có nhiều hình ảnh tượng trưng, ẩn dụ, không dễ cắt nghĩa. Vậy mà cuối bài ta bắt gặp câu hỏi: “Theo em cái đẹp thể hiện trong bài thơ này là gì?”. Cũng trong sách này sau bài Trống đồng Đông Sơn của Nguyễn Văn Huyên, có câu hỏi: “Vì sao trống đồng Đông Sơn là niềm tự hào chính đáng của người Việt Nam ta?”. Còn trong SGK tiếng Việt lớp 5, sau bài Thư gửi các HS của Hồ Chí Minh, các em phải trả lời các câu hỏi: “Sau Cách mạng tháng Tám, nhiệm vụ của toàn dân là gì?”, “HS có trách nhiệm như thế nào trong công cuộc kiến thiết đất nước?”. Sau bài Sự sụp đổ của chế độ A-pác-thai, SGK có câu hỏi: “Theo em, vì sao cuộc đấu tranh chống chế độ A-pác-thai được đông đảo mọi người trên thế giới ủng hộ ?”. Những ví dụ tương tự khá phổ biến trong SGK phổ thông, nhất là bậc tiểu học. Đó là mới nói đến phần văn chứ chưa nói đến phần ngữ. Ở đây có rất nhiều tri thức mang tính chất ngôn ngữ học, không cần thiết và không phù hợp với sự phát triển của trẻ mới 7 đến 10 tuổi. Yêu cầu một cháu bé 9 tuổi phải “Tìm các từ láy tiếng nào cũng bắt đầu bằng âm TR” (SGK/tiếng Việt lớp 4) thật ra chẳng để làm gì và tạo thành gánh nặng cho các cháu. Tôi tin rằng không chỉ đối với môn văn và tiếng Việt, mà với các môn khác cũng có tình trạng tương tự.

5. Một chương trình giảng dạy và SGK có nhiều tri thức không phù hợp với tâm lý lứa tuổi của HS sẽ làm tăng áp lực đối với các em, tạo cảm giác quá tải, nhất là bản thân các thầy cô giáo cũng không nhận thức được điều đó, vô tình làm cho nội dung giảng dạy càng trở nên khó hơn, nặng hơn. Ví dụ tiêu biểu cho hiện tượng này là việc dạy môn tiếng Việt ở tiểu học. Như chúng ta đều biết, hiện nay ở bậc tiểu học, không có môn văn mà chỉ có môn tiếng Việt. Điều này là đúng. Ở bậc học này chủ yếu là dạy cho trẻ nắm vững tiếng Việt thông qua tập đọc, tập viết, luyện từ, luyện câu, tập làm văn. Phần văn học chỉ nên dạy thích hợp ở một mức độ vừa đủ phù hợp với tâm lý trẻ, vì văn học là nghệ thuật, là cái rất khó. Nếu làm đúng điều này thì trẻ em chỉ cần học hết bậc tiểu học đã có thể viết đúng, chứ không phải chờ cho đến ĐH phải học tiếng Việt như hiện nay.

Tuy nhiên, tình hình dạy môn tiếng Việt ở tiểu học hiện nay không phải như vậy. Trong bản thân SGK, phần văn học chiếm một nội dung rất lớn, tiếp theo là các thầy cô giáo cũng quan niệm dạy tiếng Việt ở tiểu học là dạy văn. Điều này dẫn đến chỗ nhà trường yêu cầu HS quá cao, mà trẻ thì chưa thể phát triển để đạt đến điều đó…

TS. Nguyễn Thị Kim Ngân (Trường ĐH Sài Gòn)