Chuyển đổi số trong báo chí: Quan trọng là con người

Chuyển đổi số (CĐS) là hướng đi của các cơ quan báo chí hiện nay. Yếu tố để CĐS thành công phải có những lãnh đạo am hiểu công nghệ; xây dựng năng lực cho đội ngũ nhân viên; tạo điều kiện để nhân viên làm việc theo cách thức mới; tăng cường sử dụng các công cụ kỹ thuật số và thường xuyên trao đổi thông qua các biện pháp truyền thống và kỹ thuật số.

Ông Lê Quốc Minh – Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương – nói về chuyển đổi số trong báo chí

Mới đây, tại TP.HCM, ông Lê Quốc Minh – Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đã báo cáo chuyên đề “Chuyển đổi số trong báo chí” cho hội viên nhà báo TP.HCM.

Nhiều cơ quan báo chí chưa biết sử dụng dữ liệu

Ông Minh cho rằng, CĐS được nói nhiều trong thời gian qua nhưng không phải ai cũng hiểu rõ, đôi khi còn khá máy móc trong cách tuyên truyền. Nhiều người cho rằng CĐS là đầu tư các thiết bị máy móc, phần mềm nhưng thực ra CĐS chính là con người. “Mua sắm thiết bị không phải là chuyện khó. Khả năng thích nghi với một tương lai kỹ thuật số của mọi cơ quan tùy thuộc vào việc phát triển một thế hệ những kỹ năng mới, thu hẹp khoảng cách cung cầu nhân lực chất lượng cao, khai phá tiềm năng chính mình và người khác để vượt qua mọi thử thách”.

Theo ông Minh, kỹ năng con người sử dụng công cụ công nghệ hiện đại cũng rất quan trọng. Tuy nhiên, cách thức xây dựng nội dung báo điện tử hiện nay của một số cơ quan thực ra đang theo lối truyền thống, tức là đặt nội dung trên nền tảng kỹ thuật số, không có sự kết hợp, liên thông sự phức tạp của điện tử và không biết cách xử lý hiệu quả mọi công cụ.

Đơn cử câu chuyện về báo chí dữ liệu trên thế giới đã rất phổ biến nhưng rất ít cơ quan báo chí Việt Nam biết sử dụng dữ liệu. Dịch Covid-19 xảy ra chính là động cơ thúc đẩy CĐS. Một số cơ quan báo chí, các website của Bộ Y tế, sở y tế đều có biểu đồ Covid-19 với số ca nhiễm, số ca tử vong trên từng địa phương, cả nước và thế giới. Nhờ Covid-19, những dữ liệu này bắt đầu được sử dụng cho báo chí. Tuy nhiên, ngoài Covid-19 còn nhiều dữ liệu khác như tai nạn giao thông, đầu tư FDI, xuất nhập khẩu, diện tích trồng rừng, mất rừng… nhưng hầu như báo chí chưa biết cách sử dụng. “Năm 2004, chúng tôi bắt đầu làm dữ liệu tại Thông tấn xã Việt Nam và xin cung cấp miễn phí nhưng báo chí không đơn vị nào dùng. Sau 1 năm thì chương trình đóng cửa, mãi đến 2007 mới mở lại”.

CĐS không thuần túy đưa nội dung lên nền tảng kỹ thuật số mà tạo ra hoạt động, dịch vụ, sản phẩm mới, thậm chí tạo ra văn hóa mới trong đơn vị. Ông Minh nhấn mạnh, tại cơ quan báo chí nếu không thay đổi quy trình làm việc, văn hóa công sở thì mọi thay đổi tạo ra cũng chỉ là định nghĩa. Trước đây cơ quan báo in truyền thống có cách tổ chức từ trên xuống dưới ra sao, cách phối hợp với các phòng ban như thế nào thì hiện tại CĐS không chỉ là một tổ chức, không chỉ sản xuất nội dung, tạo ra các bài báo mới mà là thay đổi tất cả. “Cần nâng cao năng lực số của các tòa soạn. Từ báo điện tử đến báo in, phát thanh, truyền hình đều phải nâng cao năng lực số, đổi mới sáng tạo không ngừng nhằm kéo độc giả trở lại gần hơn với báo chí”.

Đặc biệt, CĐS là một chiến lược tổng thể cần có kế hoạch, coi độc giả là trung tâm phát triển sản phẩm và phải chú trọng đến dữ liệu. Tương lai của báo chí tùy thuộc vào việc xây dựng được mối quan hệ tương tác chặt chẽ với độc giả. Lấy độc giả làm trung tâm thì tất cả mọi hoạt động của tòa soạn, từ việc tạo ra dịch vụ sản phẩm đều hướng đến phục vụ độc giả, nâng cao giá trị của tờ báo.

“Một số cơ quan báo chí chưa coi độc giả là trung tâm. Trong rất nhiều trường hợp vẫn chạy theo “từ khóa”. Gần đây nhất khi lùm xùm câu chuyện của một ca sĩ trẻ thì đồng loạt các báo tập trung vào từ khóa “nương tựa”. Cách làm này chỉ phù hợp với các báo “lá cải”. Hoặc câu chuyện về một doanh nhân vi phạm hoạt động kinh doanh chứng khoán cũng xuất hiện đồng loạt các từ khóa liên quan”, ông Minh dẫn chứng. Qua đó ông nhấn mạnh: “Dù đang trong kỷ nguyên số, các tòa soạn phải luôn ghi nhớ những giá trị cơ bản của báo chí. Tin cậy, chính xác, công bằng và cân bằng trong mỗi bài viết là những giá trị vô cùng quan trọng”.

Cần có những lãnh đạo am hiểu về công nghệ

CĐS là chủ trương rất quan trọng của Chính phủ trong mọi ngành nghề, cũng là hướng đi của các cơ quan báo chí hiện nay. Ông Minh cho biết, yếu tố để CĐS thành công phải có những lãnh đạo am hiểu công nghệ; xây dựng năng lực cho đội ngũ nhân viên của tương lai; tạo điều kiện để nhân viên làm việc theo cách thức mới; tăng cường sử dụng các công cụ kỹ thuật số; thường xuyên trao đổi thông qua các biện pháp truyền thống và kỹ thuật số. Các lãnh đạo cũng cần nhấn mạnh sự cấp bách việc thực hiện CĐS trong đơn vị, thông tin rõ ràng đến toàn cơ quan đây là cơ hội để nhân viên nâng cao trình độ cho phù hợp với môi trường báo chí tương lai.

Cũng lưu ý, những đơn vị CĐS thành công thường sử dụng nhiều công nghệ phức tạp hơn, ví dụ như trí tuệ nhân tạo, internet vạn vật và các công nghệ máy móc tiên tiến. Những công ty CĐS thành công thường dành ngân sách phù hợp và có biện pháp năng động để thu hút nhân tài. Thành công về CĐS có thể cao gấp 3 lần nếu công ty đầu tư xứng đáng vào các nhân lực kỹ thuật số giỏi. Vì thế, lợi thế cạnh tranh báo chí nằm ở việc khai thác các dữ liệu có giá trị, có kỹ năng cần thiết để biến các dữ liệu thô thành tổng quan có ý nghĩa; và quan trọng hơn nữa là có thể dẫn đến hành động dựa trên tổng quan đó.

Theo ông Minh, để nhân viên làm việc theo cách thức mới hiệu quả đòi hỏi các cơ quan báo chí cần tạo điều kiện. Khuyến khích cách làm việc mới và thay đổi hành vi trong toàn hệ thống luôn được coi là hành động giúp tạo sự thay đổi trong tổ chức. Một chìa khóa liên quan đến thành công của CĐS nữa là tạo lập những thông lệ để vận hành theo những cách thức mới.

Mặt khác, cần chú ý không có một công nghệ duy nhất nào có thể giúp đạt tốc độ và đổi mới sáng tạo, vì thế cơ quan báo chí cần xác định rõ chiến lược kinh doanh trước khi đầu tư vào bất cứ điều gì. Mỗi tổ chức sẽ có sự kết hợp các công cụ phù hợp tùy theo tầm nhìn khác nhau. Nên trông cậy vào năng lực nội bộ là những nhân viên vì đây là những người hiểu rõ cái gì hiệu quả trong hoạt động hàng ngày.

Minh Phương