Cơ chế tỷ giá mới: liệu có làm nên chuyện?

Bắt đầu từ ngày 4-1-2016, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã công bố tỷ giá trung tâm của đồng Việt Nam (VND) với đô la Mỹ (USD). Tỷ giá trung tâm này, được NHNN công bố hàng ngày sẽ là cơ sở để các tổ chức tín dụng xác định tỷ giá mua, tỷ giá bán của VND với USD trong biên độ ±3 của tỷ giá trung tâm.

Cơ chế tỷ giá mới có thể giúp cơ quan quản lý thực hiện việc phá giá tiền đồng hơn nữa so với đô la Mỹ, từ mức quá cao như hiện tại vốn gây hại cho nền kinh tế nói chung và cho quỹ dự trữ ngoại hối nói riêng. Ảnh: Uyên Viễn

Theo NHNN, cách thức điều hành tỷ giá mới cho phép tỷ giá biến động linh hoạt hàng ngày theo diễn biến cung cầu ngoại tệ trong nước, biến động trên thị trường thế giới, nhưng vẫn đảm bảo vai trò quản lý của NHNN theo định hướng điều hành chính sách tiền tệ.

Như vậy, đúng như kỳ vọng của thị trường và giới đầu cơ, NHNN, sau một thời gian thực hiện cơ chế “neo” tỷ giá, vốn không mấy phản ánh đúng điều kiện thực tế trên thị trường ngoại hối đã và đang bị tác động mạnh bởi những tác động từ bên trong lẫn bên ngoài, đã phải chấp nhận chuyển sang một cơ chế tỷ giá mới, có thể điều chỉnh hàng ngày.

Nói cách khác, cơ chế này cho phép họ có thể phá giá (điều chỉnh tỷ giá) khi cần hoặc bị bắt buộc mà không sợ bị ràng buộc bởi bất cứ một cam kết hay quyết tâm nào, chẳng hạn không phá giá quá 2%/năm, như trước đây nữa.

Điều đáng quan tâm là liệu cơ chế tỷ giá mới có thật sự khác biệt so với cơ chế tỷ giá cũ hay không, và nó có giúp ích nhiều cho NHNN trong việc “cầm cương” tỷ giá hay không.

Về cơ bản, hai cơ chế tỷ giá mới và cũ thực sự không khác biệt đáng kể. Ở cơ chế tỷ giá cũ, tỷ giá được xác định dựa trên tỷ giá bình quân liên ngân hàng hàng ngày và cộng/trừ thêm một biên độ ấn định trong từng thời kỳ. Trong cơ chế tỷ giá mới, thay vì tỷ giá bình quân liên ngân hàng, tỷ giá giao dịch trên thị trường được dựa trên tỷ giá trung tâm công bố hàng ngày, và cũng được cộng/trừ thêm một biên độ ấn định (hiện tại vẫn là 3% quanh tỷ giá trung tâm).

Liệu cơ chế tỷ giá mới có thật sự khác biệt so với cơ chế tỷ giá cũ hay không, và nó có giúp ích nhiều cho NHNN trong việc “cầm cương” tỷ giá hay không? Thực ra, về cơ bản, hai cơ chế tỷ giá mới và cũ thực sự không khác biệt đáng kể.

Nói cách khác, nếu muốn thì trong cơ chế tỷ giá cũ NHNN vẫn có thể “điều chỉnh linh hoạt” tỷ giá hàng ngày thông qua việc điều chỉnh tỷ giá bình quân liên ngân hàng mà không cần phải chuyển sang cơ chế sử dụng tỷ giá trung tâm. Nhưng thực tế, NHNN đã không hề làm vậy ít nhất là trong bốn tháng cuối của năm 2015, với tỷ giá bình quân liên ngân hàng, mà họ vẫn giữ tỷ giá bất động ở mức 21.890 VND/USD.

Cũng có thể đoán được lý do và thông cảm với cái khó của NHNN trong thời gian qua bởi họ đã trót cam kết không điều chỉnh tỷ giá quá một biên độ nhất định nên nếu họ điều chỉnh tỷ giá bình quân liên ngân hàng (làm VND yếu đi so với USD) thêm nữa thì cũng đồng nghĩa với việc chấp nhận phải phá giá VND, chấp nhận tự phá vỡ cam kết của chính mình.

Bởi vậy, cho dù cơ chế tỷ giá mới có phức tạp hơn, tỏ ra “hiểu” thị trường hơn, nhưng tỷ giá trung tâm hàng ngày trên thực tế hoàn toàn vẫn có thể bất động về cơ bản trong suốt một thời gian như trong cơ chế cũ nếu nó đã vượt quá một ngưỡng tối đa mà NHNN có thể chấp nhận được.

Điểm khác biệt duy nhất ở đây là các yếu tố đưa vào để xác định tỷ giá trung tâm tỏ ra phức tạp hơn tỷ giá bình quân liên ngân hàng trước đây vì ngoài yếu tố tỷ giá bình quân liên ngân hàng (và là bình quân gia quyền, chứ không phải là bình quân thông thường như trước đây) còn hai yếu tố khác là biến động tỷ giá của một rổ tiền tệ và các cân đối vĩ mô phù hợp với chính sách tiền tệ của NHNN.

Có lẽ động cơ thực sự đằng sau việc công bố cơ chế tỷ giá mới của NHNN và đồng thời là điểm “cứu rỗi” cho chính sách tỷ giá của NHNN chính là nhờ có việc tuyên bố chuyển sang cơ chế tỷ giá mới này mà NHNN đã có một cái cớ chính thức để nhảy ra khỏi cái vòng kim cô về tỷ giá mà tự họ vẽ ra để trói mình như trước đây. Nhờ đó NHNN có thể phá giá VND (dần từng bước) hơn nữa so với USD, từ mức quá cao như hiện tại vốn gây hại cho nền kinh tế nói chung và cho quỹ dự trữ ngoại hối nói riêng của NHNN (theo cơ chế tỷ giá cũ).

Có thể nói điều hữu ích trên gần như là đáng kể duy nhất đối với chính sách tỷ giá của NHNN. Có luồng ý kiến cho rằng cơ chế tỷ giá mới sẽ triệt tiêu sự đầu cơ USD vì NHNN có thể hôm nay tuyên bố một tỷ giá trung tâm, mai lại tuyên bố một tỷ giá trung tâm khác (thấp hơn) gây bất lợi cho giới đầu cơ găm giữ đô la Mỹ chờ giá lên.

Nhưng thông thường, giới đầu cơ chỉ găm giữ USD khi họ nhìn thấy xu hướng mất giá rõ nét của VND, thể hiện ở những bất cân đối vĩ mô như thâm hụt cán cân thương mại và thanh toán, chênh lệch lạm phát trong và ngoài nước, sụt giảm tăng trưởng và sự lên giá thực của VND (nhất là khi có biến động ngoại lai)…

Do đó, cho dù NHNN có công bố tỷ giá trung tâm theo chiều ngược nhau qua mỗi ngày thì điều này cũng chỉ làm khó giới đầu cơ vào một thời điểm nào đó, chứ không thể kéo dài từ ngày này sang ngày khác, tuần này sang tuần khác, ở một mức đáng kể. Cuối cùng, NHNN cũng sẽ phải tuân theo cuộc chơi bày sẵn trên thị trường, để cho tỷ giá trung tâm phản ánh sát thực hơn xu hướng mà thị trường và giới đầu cơ kỳ vọng. Điều này được thể hiện rõ qua cuộc chiến tỷ giá giữa NHNN với các lực lượng thị trường trong và ngoài nước trong năm vừa qua.

(TBKTSG)