Bệnh đái tháo đường ở trẻ em đang ngày càng có xu hướng gia tăng, theo chia sẻ của ThS.BS Ngô Thị Mai Phương, Phòng khám Nhi và Tiêm ngừa Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM. Đây là căn bệnh nội tiết phức tạp, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe hiện tại mà còn để lại nhiều hậu quả cho sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ nếu không được phát hiện, điều trị đúng cách.
Phân biệt hai thể bệnh và nhóm nguy cơ
Bác sĩ Phương cho biết, ở trẻ nhỏ, việc điều trị bệnh tiểu đường đặc biệt khó khăn bởi trẻ đang trong độ tuổi cần nhiều năng lượng và dinh dưỡng để phát triển. “Chúng tôi phải cân đối rất kỹ giữa việc kiểm soát đường huyết và đảm bảo trẻ vẫn được ăn đủ chất. Nếu điều trị không đúng, trẻ dễ bị hạ đường huyết – một biến chứng nguy hiểm có thể gây co giật, hôn mê, thậm chí đe dọa tính mạng”, bác sĩ Phương nói.
Nguyên nhân sâu xa của đái tháo đường là sự thiếu hụt insulin – hormone do tuyến tụy tiết ra, có vai trò chuyển hóa các chất dinh dưỡng trong cơ thể. Khi insulin thiếu hụt, dù là tương đối hay tuyệt đối, cơ thể trẻ sẽ rơi vào tình trạng rối loạn chuyển hóa, đặc biệt với ba nhóm chất chính là carbohydrate, protein và lipid.
Theo bác sĩ Phương, bệnh đái tháo đường được chia thành hai thể chính là tuýp 1 và tuýp 2. Ở trẻ em, cả hai thể đều có thể gặp, nhưng khác nhau về cơ chế và nhóm nguy cơ.
Đái tháo đường tuýp 1 là tình trạng thiếu insulin tuyệt đối, do tế bào beta của tụy – nơi sản xuất insulin – bị phá hủy. Quá trình này thường do cơ chế tự miễn hoặc một tác nhân nhiễm trùng khởi phát, khiến cơ thể không còn khả năng sản xuất insulin. Không có insulin, các tế bào không thể hấp thụ và sử dụng đường, dẫn đến đường huyết tăng cao và kéo theo nhiều rối loạn chuyển hóa khác. Đa phần các trường hợp tuýp 1 xuất hiện ở trẻ dưới 15 tuổi và thường khởi phát đột ngột.
Trong khi đó, đái tháo đường tuýp 2 lại thường gặp ở trẻ tiền dậy thì hoặc vị thành niên. Cơ thể trẻ vẫn có insulin, nhưng hormone này không được sử dụng hiệu quả – hiện tượng gọi là “đề kháng insulin”. “Các tế bào, đặc biệt là mô mỡ và gan, không đáp ứng với insulin như bình thường. Dù cơ thể vẫn sản xuất insulin, nhưng việc chuyển hóa đường không diễn ra hiệu quả, khiến đường huyết tăng dần theo thời gian”, bác sĩ giải thích.
Ngoài hai thể phổ biến trên, còn có các dạng hiếm gặp hơn như đái tháo đường đơn gen – thường do đột biến trong giai đoạn bào thai – hoặc đái tháo đường sơ sinh, tuy nhiên tỷ lệ mắc rất thấp nên ít được nhắc tới trong thực hành lâm sàng.
Ở trẻ có yếu tố di truyền, nguy cơ mắc bệnh tăng rõ rệt. Nếu trong gia đình có ba, mẹ hoặc anh chị ruột bị đái tháo đường, khả năng trẻ mắc bệnh cao hơn nhiều so với trẻ không có tiền sử. Ngoài ra, chủng tộc cũng là yếu tố ảnh hưởng: người châu Á và người Mỹ gốc Phi được ghi nhận có tỷ lệ mắc đái tháo đường tuýp 2 cao hơn mức trung bình. Thừa cân, béo phì – đặc biệt là do chế độ ăn nhiều đường, chất béo và lối sống ít vận động hiện là nguyên nhân chính khiến bệnh ngày càng phổ biến trong nhóm trẻ thành thị.
Bác sĩ Phương cảnh báo, mô mỡ phát triển quá mức sẽ tiết ra nhiều chất trung gian gây viêm, làm giảm khả năng sử dụng insulin, từ đó tạo nên vòng xoáy bệnh lý. “Trẻ em béo phì hiện nay không chỉ đối diện với nguy cơ tim mạch, gan nhiễm mỡ mà còn có nguy cơ đái tháo đường sớm – căn bệnh vốn trước đây chỉ gặp ở người lớn tuổi”, bác sĩ Phương cho biết.
| ThS.BS Ngô Thị Mai Phương, Phòng khám Nhi và Tiêm ngừa Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM cho rằng, việc nâng cao nhận thức cộng đồng là rất quan trọng. Khi hiểu rõ triệu chứng và nguy cơ, phụ huynh sẽ không bỏ qua những dấu hiệu nhỏ của con mình. Đái tháo đường ở trẻ em hoàn toàn có thể kiểm soát được nếu phát hiện sớm, tuân thủ điều trị và duy trì lối sống khoa học. Nhưng nếu xem nhẹ, những biến chứng như tổn thương thần kinh, thận hay mắt sẽ để lại hậu quả suốt đời.
|
Triệu chứng bệnh thường tiến triển âm thầm, khiến nhiều phụ huynh khó nhận ra. Khi đường huyết tăng cao, thận sẽ cố gắng đào thải đường dư qua nước tiểu, kéo theo nước ra ngoài, khiến trẻ tiểu nhiều, khát nước liên tục và sụt cân dù ăn uống bình thường. Bác sĩ Phương cho biết: “Đây là ba dấu hiệu kinh điển – uống nhiều, tiểu nhiều, sụt cân mà cha mẹ cần đặc biệt lưu ý. Nếu trẻ có biểu hiện mệt mỏi, da khô, hay buồn ngủ, cần đưa đến khám sớm để kiểm tra đường huyết”.
Cân bằng để trẻ phát triển khỏe mạnh
Đối với điều trị, trẻ mắc đái tháo đường tuýp 1 bắt buộc phải tiêm insulin suốt đời, bởi tuyến tụy không còn khả năng tự sản xuất. Hiện nay, có hai phương pháp chính là tiêm theo cữ ăn trong ngày hoặc dùng bơm tiêm insulin liên tục. “Bơm tiêm giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn, nhưng chi phí cao, trong khi tiêm theo cữ rẻ hơn song cần theo dõi chặt, vì chế độ ăn và vận động hằng ngày có thể khiến đường huyết biến động”, bác sĩ Phương chia sẻ.
Với trẻ bị đái tháo đường tuýp 2, việc thay đổi lối sống đóng vai trò quan trọng nhất. Giai đoạn đầu, nhiều trẻ chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn giảm đường, chất béo, hạn chế đồ ăn nhanh kết hợp tăng vận động để cải thiện độ nhạy của insulin. Nếu mức đường huyết vẫn cao hoặc có biến chứng, bác sĩ sẽ phối hợp thêm thuốc điều trị.
Bác sĩ Phương khuyến cáo: “Phụ huynh đừng chủ quan nghĩ rằng bệnh tiểu đường chỉ xảy ra ở người lớn. Ngày nay, trẻ em học nhiều, vận động ít, ăn uống tiện lợi nên tỷ lệ mắc bệnh đang tăng mạnh. Việc phát hiện sớm giúp điều trị hiệu quả và phòng tránh biến chứng”.
Về phòng ngừa, bác sĩ nhấn mạnh vai trò của chế độ sinh hoạt lành mạnh. Trẻ cần được khuyến khích vận động mỗi ngày ít nhất 60 phút với các hình thức phù hợp như đi bộ, chạy, bơi hoặc đạp xe. Bữa ăn nên hạn chế thực phẩm nhiều đường, nước ngọt có gas, đồ chiên rán, thay vào đó tăng rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên cám và đạm nạc.
“Phòng bệnh bắt đầu từ những điều đơn giản: cho trẻ ngủ đủ giấc, ăn đúng giờ, tập thể dục đều đặn. Nếu duy trì lối sống tốt từ sớm, chúng ta có thể ngăn được phần lớn nguy cơ đái tháo đường tuýp 2”, bác sĩ Phương nói.
Thủy Phạm
Bình luận (0)