Dạy chương Tiến hóa môn sinh học: Khai thác hiệu quả thời gian trên lớp

Theo thầy Trần Ngọc Danh – Trưởng bộ môn sinh học Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP.HCM) – người dạy phải thực hiện được chuẩn kiến thức kỹ năng, nắm vững chương trình giảm tải cơ bản và theo dõi sự tiến hóa của đề thi từ năm 2007 đến nay, mặc dù đề thi năm 2012 bộ không công bố cấu trúc cụ thể.

Không thể đi sâu vào từng bài để hướng dẫn cách dạy cụ thể. Chính vì vậy GV chỉ cần nắm được tinh thần chung về phương pháp đứng lớp cho mỗi bài, nhất là những tiết học “có vấn đề”. Ví dụ khi dạy bài 24 (Bằng chứng tiến hóa) thì lấy bằng chứng tiến hóa như thế nào? Câu trả lời là dựa vào hai cơ sở: Bằng chứng giải phẫu học so sánh, bằng chứng phân tử và tế bào. Đối với bằng chứng giải phẫu học so sánh thì phải làm rõ hơn quy luật cơ bản trong tiến hóa và mối quan hệ giữa cơ quan tương đồng với cơ quan tương tự. Khi dạy bài 25 (Học thuyết Đacuyn) phải chú ý những kiến thức nào? Những kiến thức không thể bỏ qua là: Nêu tóm tắt lịch sử phát triển tư tưởng tiến hóa, so sánh quan niệm chọn lọc tự nhiên và chọn lọc nhân tạo, giải thích khái niệm đấu tranh sinh tồn và phân ly tính trạng theo quan niệm Đacuyn…

Theo thầy Lâm Quang Thoại – GV Trường THPT Marie Curie – bài 26 (Tiến hóa tổng hợp hiện đại) là một bài vừa dài vừa khó. Vì thế khi dạy phải đưa ra những kiến thức chuẩn như: Nêu rõ khái niệm, phân biệt vai trò của từng nhân tố tiến hóa, đặc biệt là đột biến và chọn lọc tự nhiên. Bên cạnh đó, GV cần phân biệt nguồn nguyên liệu sơ cấp và thứ cấp, phân biệt đặc điểm thích nghi và quần thể thích nghi.

Theo ý kiến thầy Trần Ngọc Danh, do chương trình thực hiện giảm tải và SGK thay đổi nên một số kiến thức bộ môn cần có sự thống nhất trong tổ chuyên môn. Ví dụ như kiến thức về giao phối không ngẫu nhiên. Ngoài việc nêu được định nghĩa, người học phải biết rõ: Giao phối không ngẫu nhiên có làm thay đổi tần số alen không? Giao phối không ngẫu nhiên là nhân tố tiến hóa có hướng hay không có hướng? Vai trò của ngẫu phối trong tiến hóa? Vì sao di nhập gen và các yếu tố ngẫu nhiên có ý nghĩa quan trọng với các quần thể nhỏ? Thầy Danh còn gợi ý: 3 bài trên có thể chỉ cần dạy trong 2 tiết là đủ.

Trong khi đó, cô Mai Thị Thanh Tú – GV Trường THPT Nguyễn An Ninh – cho rằng nhiều bài học trước đây chưa có ý kiến thống nhất thì nay đã được đưa ra mổ xẻ kỹ lưỡng, vừa đảm bảo tính khoa học lại vừa đảm bảo tính sư phạm như bài 32 (Nguồn gốc sự sống), bài 33 (Sự phát triển của sự sống), bài 34 (Phát sinh loài người). Đây cũng là lối mở cho nhiều ý kiến khi đánh giá về độ vênh kiến thức giữa hai bộ SGK hiện hành (chuẩn và nâng cao), gây ra rào cản lớn cho người dạy khi thực hiện chương trình bộ môn.

Trên tinh thần tìm hiểu các dạng bài tập trong các kỳ tuyển sinh để từ đó hình thành một cấu trúc đề thi có tính bền vững, tại buổi tập huấn một số câu hỏi theo hình thức trắc nghiệm khách quan được đưa ra nhằm giúp các GV phát hiện ra những cái được và chưa được của đề bài. Thầy Trần Văn Kế – GV Trường THPT Bình Chánh – rất tâm đắc với cách làm này vì nó đem lại cho người dạy những chuẩn mực về ma trận đề thi và hướng ra đề trong quá trình luyện tập tại lớp. 50 câu hỏi chưa phải là một số lượng lớn nhưng đó chính là “bộ mặt” đại diện cho kiểu cấu trúc đề thi trắc nghiệm thường thấy trong kỳ thi tốt nghiệp và tuyển sinh ĐH-CĐ, giúp cho thầy cô có cách nhìn đúng hướng và đồng bộ nhất.

“Dù dạy bằng cách nào nhưng phải làm sao mỗi tiết dạy có thể phát huy và tận dụng các hoạt động tích cực của cả thầy lẫn trò để tạo sự tương tác bền chặt giữa các đối tượng…” – thầy Trần Ngọc Danh nhắc nhở.

Phan Ngọc Quang